Та хүүхэддээ хайртай юу гэж асуувал эцэг, эхчүүд бүгд л мэдээжийн асуулт асуулаа гэж гайхах байх. Гэхдээ танаас дахин асууя. Та үнэхээр хүүхэддээ хайртай юу, түүний биеийг өвдөхөөс сэргийлдэг шигээ сэтгэцийнх нь эрүүл мэндийг хамгаалж чаддаг уу. Хүүхэд чинь гэр бүлийн амьд харилцаанаас илүү утас, дэлгэц, компьютерыг сонгоод байгаа юм биш биз. Тантай ууртай, уцаартай, зөрүүд, зовиуртай харилцаагүй биз. Тэднийгээ нэг сайн ажиглаад, анхаараад үзээрэй. Учир нь сүүлийн жилүүдэд ухаалаг утас, компьютер, телевизорын хөгжил хурдасахын хэрээр сэтгэцийн элдэв асуудал хүүхдүүдийг зовоох болжээ. Боломж л гарвал утас, таблет барьж, телевиз, компьютер ширтэх хүүхдүүд бидний сайн мэдэхгүй дэлгэцийн донтолт гэх сэтгэц зан үйлийн эмгэгээр өвчлөх нь ихэсч байна.

ТАРХИНЫ НЕЙРОХИМИЙН БҮТЦЭД НӨЛӨӨЛСНӨӨР ДЭЛГЭЦИЙН ДОН ҮҮСГЭДЭГ 

Дэлгэц удаан ширтэх нь гарч буй зүйлдээ автахаас гадна өөрийгөө захирч чадахгүй болдог эмгэг зан үйлийг хэлдэг байна. Энэ нь томчуудын тамхи, архи, хар тамхинд донтдог шиг. Хэрэглэхгүй бол байж ядан, уур уцаар нь хөдөлж, юу ч хийхээс буцахгүй болдогтой адил. Хүмүүс бидний өдөр тутамдаа ашиглаж буй цахилгаан хэрэгслүүд нь тархины нейрохимийн бүтцэд нөлөөлж допамин хэмээх бодисыг ялгаруулснаар сэтгэл хөдлөлд нөлөөлж, түр хугацаанд сэтгэл санаанд тааламжтай мэдрэмж төрүүлдэг. Тиймээс телевиз, гар утас, интернэт, рс тоглоом  зэргийг ашигласнаар тархин дахь допамин бодисын хэмжээ тогтмол ихэсч эдгээрийг хэрэглэхгүй бол байж чадахгүй болох эмгэг дур буюу дон үүсгэдэг аюултай аж.

Хүүхдүүд нь хэсэг хугацаанд болов дуу чимээгүй, хөдөлгөөнгүй суудаг учраас ихэнх эцэг эхчүүд төвөгшөөн утас, компьютер, телевизийг зөвшөөрдөг. Гэтэл өсч хөгжиж буй бяцхан тархи, оюун ухаан донтох нь хурдан байдгийг мэддэггүй.  Дэлгэцийн донтолт нь хүүхэд бүрт харилцан адилгүй шинжүүд илэрдэг ч ерөнхийдөө өөрийн хяналтаа алдах, хамааралд орох, үгүйлэх, сэтгэл санаа нь тогтворгүй, уур уцаартай, цочромтгой, айдас, бухимдал, түгшүүртэй болдог байна.  Ганцаараа байхыг хүсдэг болж амархан ядарч, хичээл сурлагадаа муудаж анхаарал төвлөрүүлэх чадваргүй болж, нойр хоолонд мууддаг байна.

Мөн гар хуруу нь өвдөх, нүд нь хуурайших, толгой нь өвдөх, дархлаа нь суларч, турах, өсөлт нь удаашрах зэрэг шинж тэмдэг илэрдэг гэж Наркологийн эмнэлгийн их эмч Г.Даваасүрэн анхааруулж байв.

ОЛОН УЛСАД ДЭЛГЭЦИЙН ДОНГ СЭТГЭЦИЙН ЭМГЭГ ГЭЖ ХҮЛЭЭН ЗӨВШӨӨРЧЭЭ

Бид идэж, унтаад, тоглож яваа хүүхэд юундаа ядрах билээ гээд тоодоггүй. Гэтэл хүүхэд гэр бүлийн орчны уур амьсгал, цэцэрлэг сургууль дээрх нийгмийн харилцаа зэрэг олон зүйлээс стресстдэг байна. Энэ бүхнээс үүдэн хүүхэд асуудлаа мартах, өөрийгөө зугаацуулахын тулд телевиз их үзэх юм уу, гар утас, компьютер тоглох нь ихэсч, улмаар донтдог байна. Сүүлийн үеийн судалгаагаар дэлгэцийн донтолт 10-21 насныхан дунд өндөр байгааг эмч нар хэлдэг. Хүүхэд бол эцэг эхийнхээ хуулбар, айл гэрийн толь байдаг. Эцэг, эхчүүд хүүхдээ уйлах, өөрт нь садаа болохоос зайлсхийж, чимээ аниргүй байхын тулд утас, таблетаа өгчихдөг. Энэ нь яваандаа зуршил болж, зуршил олон дахин давтагдсанаар эмгэг зуршил буюу донгийн хэлбэр рүү шилждэг гэж СЭМҮТ-ийн Хүүхэд, өсвөрийн клиникийн эрхлэгч Д.Энхтуяатай ярьсан юм.

Тэрээр эцэг эхчүүдийг хүүхдэдээ тэр дундаа өсвөр насны хүүхдүүддээ анхаарал хандуулахыг сануулж байв. “Донтсон хүүхэд худал ярьж эхэлдэг. Мөн цочир ууртай болж, хичээл гэхээс илүү утас, компьютер сонирхдог. Унтах цагтаа унтахаа больж нойр нь солигддог. Тиймээс хүүхдийнхээ нойрыг сайн ажигла. Мөн царай зүсийг нь анзаарч байх хэрэгтэй. Дэлгэц удаан ширтэж суусан хүүхдийн нүд гөлийгөөд, сэргэлэн биш, уруул нь омголтсон байдаг. Ер нь амьдралын хэв маяг нь эрс өөрчлөгддөг.  Тиймээс эцэг, эхчүүд хүүхдээ сайн ажигладаг, анзаарч хардаг байх хэрэгтэй. Мөн хүүхэдтэйгээ сайн ярилцдаг байх хэрэгтэй” хэмээн зөвлөжээ.

Олон улсад ухаалаг утас, компьютерт донтох нь сэтгэцийн эмгэг гэдгийг хүлээн зөвшөөрчээ. Тухайлбал, Хятад, Япон, Өмнөд Солонгос, АНУ зэрэг хэд хэдэн улсад интернэт, ухаалаг гар утас, төхөөрөмжинд донтсон хүүхдүүдийг сурган хүмүүжүүлэх төв, сэтгэцийн эмнэлгүүдэд ухаалаг утсанд донтогсдод зориулсан тасаг хүртэл нээсэн байна. АНУ-ын сэтгэцийн эмгэгийн оношийн V ангилалд дэлгэцийн дон гэж нэрлэн оруулсан байна. Бусад улс оронд ч ухаалаг утас, интернэтийг хүүхдүүд сургууль дээр болон, оройн 21:00 цагаас хойш гэртээ хэрэглэхийг хориглох шийдвэр гаргажээ.

Харин манайд одоогоор ямар нэг хууль тогтоомж гараагүй байна. Тиймээс эцэг эхчүүд бид л өөрсдийн үр хүүхдээ анхаарч, дэлгэцийн донгоос сэргийлж чадна.

ДЭЛГЭЦИЙН ДОН ХҮНДРЭХЭЭРЭЭ ӨӨР ДОН РУУ ШИЛЖИХ АЮУЛТАЙ

Бага насны хүүхдийн дэлгэцийн дон булчин татваганах эмгэгээр ихэвчлэн илэрдэг байна. Нүдээ ойр ойрхон анивчих, хамар амаа мурилзуулах, мөрөө хавчих, үе үе янз бүрийн дуу гаргаж байвал хамааралтай болсны шинж аж. Мөн орондоо шээх, баах, хумсаа мэрэх, зөрүүдлэх, хөлрөх, үсээ зулгаах, биеийн эсэргүүцэл нь суларч, өвчлөмтгий болох зэрэг шинж тэмдэг илэрвэл яаралтай арга хэмжээ авахыг эмч мэргэжилтнүүд сануулж байна. Ер нь таваас доош насны хүүхдүүддээ гар утас, таблет, телевизийг огт хэрэглүүлэхгүй байх нь тустай аж.

Хэрэв хүүхэд ханиад хүрвэл эцэг эхчүүд түргэн шуурхай эмчид үзүүлээд, эм авч өгдөг. Харин дэлгэцийн донтолт болчихоод байхад үл ойшоож, өөрсдийгөө хуурч явсаар цаг алддаг байна. Дэлгэцийн донг сэтгэл заслын эмчилгээгээр хийдэг. Энэ нь 5-6 сар үргэлжилдэг учир эцэг эхчүүд эмчийн заасан хугацаанд тууштай эмчилгээ хийлгэх ёстой аж. Тиймээс хүүхдийн ар гэрийн хараа хяналт, эцэг эхчүүдийн анхаарал чухал. Хамгийн аюултай нь дэлгэцийн дон хүндрэхээрээ өөр дон руу шилжих магадлалтай гэдгийг эмч нар анхааруулдаг. Хэдийгээр утас ухаж, тоглоом тоглохоо больсон мэт харагдавч сэтгэлзүй нь эмзэг, донгоос хамааралтай учраас тамхи, архи, хар тамхи болон бусад гаж буруу зуршлуудад автаж болзошгүй эрсдэлтэй аж.

Тиймээс эцэг эхчүүд бүгд үр хүүхдэдээ хайртай л бол хэлсэн харсан бүгдийг нь авч өгч, биелүүлэхийн оронд эрүүл мэнд, сэтгэлзүйд нь хэрэгтэй, хориглох зааг ялгааг гаргахгүй бол нэг л мэдэхэд дэлгэцийн дон хэмээх чимээгүй аюулт өвчинд үр хүүхдээ алдах вий. Өөрсдөө зөв үлгэрлэж утас, компьютерээ хэмжээ, хязгаартай зөв ашиглах дадал хэвшилд сургаж, гэр бүлдээ цаг гаргаж, хамтдаа хөгжилтэй зугаатай мөчүүдийг хамт өнгөрөөх, дотно харилцаа үүсгэж, тоглож наадах байх нь чухал болжээ. Их энгийн хэрнээ мартагдаад буй, ойлгомжтой хэрнээ хийхгүй байгаа энэ л зөв дадлыг айл бүр анхаарч хэрэгжүүлээд байвал ухаа­лаг технологид дийл­дэхгүй байх боломжтойг дахин сануулъя.

Х.МОНГОЛХАТАН

Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин