“Их, Бага Баяншарга” ТББ-ын тэргүүн Л.Бортой ярилцлаа.
-Уран ашиглах тухай хууль бус зөвшөөрлүүдийг цуцлуулахаар гаргасан танай ТББ-ын нэхэмжлэл ямар шатанд яваа вэ?
-Бид ННФ-ын төслийн хүрээнд нийтийн эрх ашгийг нэхэмжлэн хамгаалах стратегийн өмгөөлөл хийж, Ашигт малтмалын газрын Кадастрын хэлтсийн даргын 2016 оны долдугаар сарын 22-ны 512 дугаар шийдвэр нь хууль бус болохыг тогтоолгосон юм. Ингээд “Гурвансайхан” компанид 2016 оны есдүгээр сарын 20-ны өдөр олгосон MY-00020634 тоот цацраг идэвхт ашигт малтмал ашиглах тусгай зөвшөөрлийг хүчингүй болгуулах нэхэмжлэл гаргаад ажиллаж байна. Энэ хэрэг Захиргааны хэргийн шүүх дээр байгаа.
-Нийтийн эрх ашгийг нэхэмжлэн хамгаалах стратегийн өмгөөлөл гэж юу вэ?
-Өмгөөлөл хийдэг олон улсын ийм туршлага байдаг. Зорилго нь хувь хүний эрхийн зөрчлөөр дамжуулан ижил нөхцөлд байгаа нийтийн эрх ашгийг хамгаалах, дахин тухайн зөрчил гарахаас сэргийлэх юм. Үр дүн нь шүүх дээр ялалт байгуулахаар хэмжигдэхгүй, төрийн бодлого, хууль тогтоомж, институцийн тогтолцоо, үйл ажиллагаа,олон нийтийн ойлголт, хандлагад өөрчлөлт гарахад нөлөөлнө. Энэ талаас нь авч үзвэл манай Ашигт малтмалын тухай хууль, Цөмийн энергийн тухай хуульд иргэд олон нийтийн санал, оролцооны заалтууд нэр төдий байна. Уул уурхайн компани, төрийн байгууллагын хууль зөрчсөн үйлдэлд тусгай зөвшөөрлийг цуцлах үндэслэл хязгаарлагдмал.Иймээс нийтийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхол зөрчигдөж байгаад хариуцлага тооцдог байхаар хуульд өөрчлөлт оруулах шаардлагатай байгаа юм.
-Хэрэг удааширч шийдвэрлэгдэхгүй байгаа шалтгаан нь юу вэ?
-Нийслэлийн захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхэд манай ТББ-аас анх 2017 оны арваннэгдүгээр сарын 20-нд нэхэмжлэл гаргасан. Түүнээс хойш элдэв шалтгаанаар нэхэмжлэл буцаагдсаар өнгөрсөн зургадугаар сарын 24-нд гаргасан нэхэмжлэлийн дагуу Захиргааны хэрэг үүсгэх тухай НЗХАШШ-ийн шүүгчийн захирамж гарсан. Өөрөөр хэлбэл, 1.8 жил хөөцөлдөж байж хэрэг үүсгэсэн. Өнөөдөр бараг гурван жилийн нүүр үзэж байна. Манай ТББ-аас хуульд нийцүүлсэн бүрдүүлбэр гаргаж өгсөн байтал хэрэг үүсгэхэд хангалтгүй гэж буцаасаар нэг жилд хийсэн ажлын тайлан гэхэд 30-40 хуудас материал бичиж өгсөн. Уг нь бидний өгсөн бүрдүүлбэрийг технологийн дэвшил ашиглаад интернэтээс шүүгчийн туслахаар шалгуулахад хоёр цагт багтах ажил байсан. Ингэж бид хоёр жил тойрон хөөцөлдсөөр өнгөрсөн долдугаар сарын 1-нд хэрэг үүсгэх захирамж гаргуулсан. Гэвч түүнээс гурван сарын дараа 2019 оны аравдугаар сарын 15-нд анхны шүүх хурал “Гурвансайхан” компани тусгай зөвшөөрлийн гэрчилгээний хугацааг засуулаад ирсэн ч шийдвэр нь шинээр гараагүй гээд хойшилсон. Дараагийн хурал өнгөрсөн сарын 30-нд болсон ч хариуцагч талын итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч ирээгүйгээс хойшилсон. Хүндэтгэн үзэх шалтгаангүйгээр шүүх хуралд оролцохгүй, шүүхийг үл хүндэтгэж байхад, шүүгч харин тэднийг дэмжиж хурлыг хойшлуулсаар байгааг манай өмгөөлөгч эсэргүүцэж шүүгчээс татгалзах хүсэлт гаргаснаар гурав дахь удаагаа шүүх хурал хойшилж энэ сарын 18-нд болсон. Гэтэл АМГТГ-ын итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч өөр газарт шүүх хуралтай гээд бас л ирээгүй. Оронд нь ирсэн хуульч нь хариу тайлбараа бичгээр өгөх санал гаргасныг шүүгч зөвшөөрч дөрөв дэх удаагийн шүүх хурал мөн хойшилчихлоо. Өмгөөлөгч бид Нийслэлийн захиргааны хэргийн анхан шатны шүүх хэрэг үүсгэж өгөхгүй болохоор Давж заалдах шатны шүүхэд хандсан, шүүгчийн талаар шүүхийн ёс зүйн хороонд гомдол гаргаж, шүүгчээс татгалзах зэргээр хуулийн хүрээнд боломжит бүх хувилбарыг хэрэглээд ахиц гарахгүй байна. Хэрэг хувь шүүгчийн үзэмжээр явж, иргэн хүн шударга ёсны төлөө явсанаараа хэрэгтнээс ч илүү сэтгэл санаа, эдийн засгаараа хохирч байна.
-Сүхбаатар аймгийн Түвшинширээ, Уулбаян сумын нутгийн заагт уран ашиглах тусгай зөвшөөрлийг “Гурвансайхан” компанид хууль зөрчиж олгосон гэсэн үү?
-Цөмийн энергийн тухай хууль, Ашигт малтмалын тухай хууль, Байгаль орчныг хамгаалах тухай хууль, Байгаль орчинд нөлөөлөх байдлын үнэлгээний тухай хуулиудын холбогдох заалтууд огт хангагдаадүй байхад энэ компанид MY-00020634 тоот Цацраг идэвхт ашигт малтмал ашиглах тусгай зөвшөөрлийг Ашигт малтмалын газрын Кадастрын хэлтсийн дарга олгосон байдаг. Энд 20 жилийн хугацаатай олгох ёстой зөвшөөрлийг 30 жилээр олгосон нь тус лицензийг хүчингүй болгуулах ганц үндэслэл ч биш бидний олж тогтоосноор зөвхөн Цөмийн энергийн тухай хуулийн 36 заалтыг зөрчсөний нэг нь юм. Одоо тусгай зөвшөөрлийн гэрчилгээний хугацааг засаад ирүүлсэн ч хүчингүй. БОАЖЯ-наас гаргуулсан хоёр удаагийн лавлагаагаар MY-00020634 тоот тусгай зөвшөөрлийн Байгаль орчинд нөлөөлөх байдлын үнэлгээ хийлгэсэн материал архивт байхгүй гэсэн тодорхойлолт ирсэн. Гэтэл саяхан хавтаст хэрэгт оруулахаар өгсөн байгаа юм. Мөн Ашигт малтмалын тухай хуулийн 36.1-д зааснаар гурван сарын хугацаанд уурхайн шав тавихыг заасан байхад дөрвөн жилийн дараа шав тавьсан материалыг ирүүлсэн. Эдгээр нь “Гурвансайхан” компани 2016 онд уран ашиглах тусгай зөвшөөрөл авахдаа бүрдүүлсэн байх учиртай.
-Гэтэл одоо “Гурвансайхан” компанид бүрдүүлбэр хангуулах гэж шүүх хурлыг хойшлуулсаар байгаа юм байна шүү дээ?
-Төрийн байгууллагуудын ажил ийм маягаар явж байгааг би ч гэсэн гайхаж байгаа. “Гурвансайхан” компанийн хайгуулын тусгай зөвшөөрлийн есөн жилийн (2007онд) хугацаа дуусч, Ашиглалтын өмнөх гурван жил нь 2010 онд дууссан. Ингээд 18 дахь жилдээ 2016 онд ашиглалтын зөвшөөрөл авснаас хойш 2016-2019 онд огт үйл ажиллагаа явуулаагүй нь тусгай зөвшөөрөл цуцлагдах үндэслэлтэй байхад мөн л цуцлахгүй байна.
Орон нутгийн хяналтаас үзэхэд Сүхбаатар аймгийн Түвшинширээ, Уулбаян сумын нутагт 1998 оноос эхлэн олон жил өрөмдлөг хийснээр барахгүй “туршилт” гэхээр хор хөнөөлгүй мэт тархи угааж газар доор хүхрийн хүчил шахаж уусган баяжуулах арга хэрэглэснээ нууж, ураны исэл буюу “шар нунтаг” гарган авсан мэдээлэл байдаг.
-Энэ компанийн ураны хайгуул “туршилтын олборлолт” хийхдээ нийтийн эрх ашгийг зөрчсөн гол зөрчил, түүнээс гарах хор хөнөөл нь юу вэ?
-Өрөмдлөг хийх үед шаварт химийн бодис хийж зуурдаг, өрөмдлөгийн явцад ураны хүдрийн биетэд нэвтрэх тохиолдолд цацраг идэвхт шлам үүсдэг. Өөрөөр хэлбэл, альфа, бета, гамма болон радон хий гардаг. Шаврын хаягдлын зүмп бүрд долоо хоногт нэг удаа альфа,бета,гамма цацрагийн бохирдлыг багажаар хэмжинэ гэж стандартад заасныг хэрэгжүүлээгүй. Эдгээр ионжуулагч цацрагийн аюул нь хүний эрүүл мэндэд ноцтой хор учруулж, үхэлд хүргэх аюултай хорт хавдар үүсгэдэг, удмын сан урагт нөлөөлдөг.
Иймд хүний эрүүл мэнд, хүрээлэн буй орчныг хамгаалах асуудлыг улс үндэстний засгийн газрууд онцгойлон хяналтандаа авч аюулгүй байдлыг хангаж ажилладаг. Гэтэл “Гурвансайхан” компани цацраг идэвхт ашигт малтмалын хайгуулын стандартыг зөрчиж нууцаар “газар доор ураны хүдрийг хүхрийн хүчил шахаж уусган баяжуулах арга” хэрэглэж “шар нунтаг” дээж гарган авч байснаа огт мэдээлээгүй. Энэ нь гүний усыг цацрагаар бохирдуулсан байж болзошгүй юм. Энэ нь Монгол Улсад мөрдөж буй холбогдох бүх хуулийг зөрчиж “Гурвансайхан” компанид уран ашиглах зөвшөөрөл олгосон нь АМГТГ-ын туйлын хариуцлагагүй, буруутай үйл ажиллагааны үр дагавар юм.
Ч.Үл-Олдох
Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин
