Өнгөрөгч долоо хоногийн лхагва гаригт УИХ Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийг эцэслэн баталснаар Монголын парламент 126 гишүүнтэй, УИХ-ын сонгуулийг пропорциональ тогтолцоогоор явуулах түүхэн шийдвэрийг гаргалаа. 2019 онд бүх ард түмнээсээ санал асуулга авч Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлтийг хийж байсан. Тэгэхдээ гишүүдийн тоог олон болгох, сонгуулийг пропорциональ системээр явуулах, “давхар дээл”-тэй байх, мөн Ерөнхийлөгчийг парламентаас сонгох гээд эдгээр өөрчлөлтүүдийг нэг мөр хийчих байсан юм.Тэгсэн бол өнөөдрийнх шиг энэ их бужигнаан шуугиан гарахгүй, ҮХНӨ-өө дутуу хийлээ гэж ард түмэн зүхэхгүй, ингэж ажил удахгүй байх байлаа. Гэвч тэгж чадалгүй горойгоод Ерөнхий сайд танхимаа өөрөө бүрдүүлэх гэдэг заалтыг оруулсан. Мөн Ерөнхийлөгчийг зургаан жилээр нэг удаа сонгоно гэдгийг оруулсан байдаг.

“Давхар дээл”-ийг хууль зөрчиж байна гээд Үндсэн хуулийн Цэц өөрөө унагачихсан. Сүүлд нь харин УИХ-ын ээлжит бус чуулганаар “Ерөнхий сайд болон Засгийн газрын дөрвөөс илүүгүй гишүүн УИХ-ын гишүүний албан тушаалыг хавсарч болно” гэдэг Үндсэн хуулийн заалтыг хүчингүй болгосон. Өмнөх ҮХНӨ яагаад дутуу хийгдсэн, яг жинхэнэдээ цаанаа ямар учиртай гэдгийг бид мэдэхгүй л дээ. Тухайлбал, гишүүдийн тоог олон болгож болохгүй гэдэг ч юм уу тодорхой асуудал дээр гадна дотны ямар нэгэн эрх ашгууд байдаг байх. Тиймээс улс орны хувь заяатай холбоотой Үндсэн хуулийн өөрчлөлтүүдийг хийж чаддаггүй байхдаа гэж бодохоос. Ямар ч байсан энэ удаад эрх баригч МАН өөрөө санаачлан эргэж буцан үзэж тарсаар байгаад ҮХӨ-ийг хийчихлээ. Ингэснээр сонгууль болгоны өмнө намууд өөрсдөдөө зориулж Үндсэн хуулийг өөрчилдгийг, өөрчлөх гэж оролддогийг болиулж чадлаа. Ерөнхий сайдын хэлснээр улс төрийн нам эрх баригчид өөрсдийн эрх ашигт нийцүүлэн тоглоомын дүрмийг өөрчилдөг өнгөрсөн 30 жилийн гажиг энэ хүрээд төгсөв бололтой. Чамлахаар чанга атга гэгчээр гишүүдийн тоо ямар ч байсан 126 боллоо.

Уул нь өмнө нь ярьснаараа 152 байсан бол их зүгээр байх байсан. 152 гишүүн 50:50 гэдэг зарчмаар үндсэндээ 76 нь тойргоос, 76 нь нийт ард түмний салбар бүрийн төлөөлөл болж сонгогдох байсан. Ингэснээр нийгмийн салбар бүрийн дуу хоолой парламентад орж ирж судлаачдын үздэгээр төлөөллийн зарчим хангагдах байлаа. Гэхдээ 126 гэдэг бас ч гэж бага тоо биш. 78 нь тойргоор 48 нь нэрээр сонгогдоно. Монгол Улс 76 тойрогтоо хуваагдчихсан. 78 гишүүн тойргоос гарна гэхээр ямар ч байсан тойрог бүр эзэнтэй болно. 48 нь салбар бүрийн төлөөлөл болж сонгогдоно. 76 гишүүнтэй манай парламент үнэндээ давжаа байсан. 20-иод гишүүн нь Засгийн газартаа ороод сайдаар ажиллабал бараг хүнгүй болчих гээд байдаг. Дээрээс нь 76 гишүүний 50-иас дээш хувь нь 39 юм. 39-ийн 18 нь тавиас дээш хувь, тэрхүү 18-ын 10 хүнийг худалдаад авчихад олонхийн шийдвэр гээд явчихна.

Ингэж 10-хан хүнийг атгандаа оруулахад Монголын төр хүссэн бүхний гарт ороод ирнэ гэсэн үг. Мөн байнгын хороодод ердөө 11 гишүүн оногдож зургаан гишүүн дэмжихэд тухайн хуулийн төслийг

шийддэг. Ийм л хэврэг, ямар ч дархлаагүй давжаа парламенттай байсныг эрх баригч намын залуу дарга нар зоримог шийдвэр гарган Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийг санаачилж гардан хийлээ.

Тэднийг хүн бүр магтаж байна, магтахаас ч аргагүй. Сонгодог парламентын жишиг руу улс орны хувь заяаг залахаас гадна Монгол ардын намдаа маш ашигтай шийдвэрийг гаргаж чадлаа. Ардын нам яг энэ байдлаараа сонгуульд ороход ёстой үсгүй арчуулах байсан. Нүүрсний хулгай, Хөгжлийн банкны хулгай гээд улс орноо тоночихсон хүмүүс ямар нүүрээрээ “Намайг дахиад сонгоод өгөөч” гэж ард түмэн, сонгогч олондоо очих билээ. ЖДҮ-гээс аваад энэ их хулгай дээрэмтэй холбогдсон нөхдөө нэр дэвшүүлэхгүй гэвэл Ардын намаас өрсөлдөх нэр цэвэр хүн олдоход бэрх. Тэдний оронд дандаа шинэ залуу хүн тавихад эрсдэлтэй. Ингээд эцэст нь үнэмлэхүй байдлаар ялагдаж, ердөө бүлэг байгуулах хэмжээний арав гаруйхан гишүүнтэй байх тооцоолол яригдаад байгаа. Энэ бүхнийг намын удирдлагууд мэдэж байгаа учир гишүүдийн тоог олон болгож, сонгуулийг хувь тэнцүүлсэн пропорциональ тогтолцоогоор явуулахыг санаачилж УИХ-аар батлуулсан нь энэ юм.

Ард түмэн таньж мэдэгдээгүй, үзэгдэж дуулдаагүй улс төрийн 30 гаруй намаас таньдаг мэддэг юм гээд, тэгээд ч хамгийн түрүүнд бичигдэж байгаагаар нь Ардын намаа дугуйлж саналаа өгнө. Өмнөх жишгээс харахад тийм л байсан. Тэгэхээр МАН-ын гол найдвар бол 78 тойргоосоо илүүтэй намын жагсаалтдаа найдаж байгаа. Намынхаа нэрээр жагсаалтын олонх нь, дээрээс нь тойргоос цөөн хэд нь сонгогдоод эрх биш дараагийн парламентын 50 хувь дээр ах нам маань зуурч унах байлгүй дээ. Үндсэн хуулийн энэхүү өөрчлөлт намд ийм ашигтайгаас гадна Монголын улс төрд ашигтай тусна байх. Лав л хортой юм болохгүй. Олон намын дуу хоолой орж ирнэ гэсэн хүлээлт байгаа.

Одоогоор Улсын дээд шүүхэд бүртгэлтэй улс төрийн 36 нам байна. Эдгээрээс нийт сонгогчдын гурван хувийг нь авсан нам босго оноогоо давна гэсэн зүйл Улс төрийн намын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгад яригдаад байгаа. Сонгуулийн насны санал өгөх хоёр сая иргэний гурван хувь нь 60 мянга. Үндсэндээ 60 мянгаас дээш иргэдийн санал авсан намуудын төлөөлөл хуулийн дагуу Их хуралд жагсаалтаар орж ирнэ.

Олон ургальч үзэл талаасаа Монголын ардчилал бэхжинэ. Ардчилал бэхжинэ гэдэг бол Монголын тусгаар тогтнол бэхжинэ гэсэн үг. Сонгуулийг холимог тогтолцоогоор явуулах ёстой гэж үздэг намуудын итгэл үнэмшил сэргэж байгаа. Ялангуяа Ардчилсан нам 2008 оны сонгуулийн дараагаас л гишүүдийн тоог олон болгоё, пропорциональ системээр сонгуулийг явуулъя гэж зүтгэсэн. Олон жил тэгж зүтгэчихээд яг хийхээ болохоор сая гэдийчихсэн нь харамсалтай. Зүгээр л 152 гэдгээр нь явуулчихсан бол аль аль талдаа хэрэгтэй байх байлаа.“152 гэж бид бүхэн нэг гишүүнд ногдох эрх мэдлийн төвлөрлийг хоёр дахин задалж парламентад иргэдийг төлөөлөх нэг гишүүний нөлөөллийг хоёр дахин нэмэгдүүлэх зарчим барьж байсан. Харин Ардчилсан намын Үндэсний бодлогын хорооны санал, хамтарсан зөвшилцлийн дүнд гишүүдийн тоог 126 болгож бууруулсан” гэдгээ эрх баригч намын дарга хэлсэн. Гэхдээ нэгэнт батлагдсан юмыг одоо яалтай.

Хамгийн гол нь ҮХӨ-ийг улс төрийн аль ч хүчин өөрсдөдөө ашигтайгаар авч үзэж Ардын намын залуу дарга нарын хэлээд байгаа Монголын улс төрийн цоо шинэ 30 жилийг хамтдаа эхлүүлэх хэрэгтэй байна. Үнэхээр л улс орны хөгжлийн шинэ үе нь, шинэ төр засгийн бодлогоор эхэлж байгаа юм бол найдлага, горьдлого тавьж хүлээх цаг нь иржээ гэж итгэхээс. Тиймийн учир Монголын парламент Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийг хийсэн нь ямар ч байсан зөв юм боллоо.

Д.Батболд

Эх сурвалж: Өдрийн сонин