fbpx Сонгууль айсуй, шинэ үе айсуй
 
Энэ мэдээ хуучирсан буюу 2024/06/18-нд нийтлэгдсэн мэдээ болно.
Ангилал
Том онцлох
Огноо
Унших
14 минут 48 секунд

Сонгууль айсуй, шинэ үе айсуй

Ардчилсан сонгууль Монголд анх үүссэнээс хойш 34 жил болжээ. Өмнө нь Монголд далан жилийн турш нэг намын дарангуйллын худал хуурмаг сонгууль болдог байлаа. Социализмын үеийн наяад онд хойд хөрш улсад их сургууль дөнгөж төгссөн миний бие төрийн албан хаагч болж сонгуулийн ажилд оролцдог байлаа.

МАХН-ын нэрийг нь дэвшүүлсэн баахан хүнийг автоматаар 100.0 хувь сонгож аймгийн ардын депутатуудын Хурал гэгч хуурмаг байгууллагыг байгуулдаг байлаа. Жилдээ ганц удаа аймгийн чуулган хийж МАХН-ын баахан уриа шийдвэрийг ярьж төлөвлөгөө төслөө баталдаг байлаа.

Аймгийн Хурлын депутатаар МАХН-аас гаргасан жагсаалтын дагуу намын гишүүн дарга, малчин, ажилчин нарыг иргэдийн 100.0 хувийн саналаар сонгоно. Сонгуульд санал өгсөн хүний тоо бараг 100.0 гэдэг байв. Бүх юм 100 хувь. Тэр үед ядаргаатай нэг зүйл төрийн албан хаагч надад тохиодог байв. Тэр нь чуулган дээр үг хэлэх малчин депутатын үгийг надаар бичүүлдэг байв.

Би дарга нарт: “Малчин депутатууд өөрийн санал бодлоо ярьж үгээ өөрсдөө хэлж болдоггүй юм уу” гэхэд тэд “Чи малчин депутатын үг бичихээс залхуураад байгаа юм уу. Чи л бичих хэрэгтэй” гэдэг байв. Би малчин депутатын үгийг ийм л үг хэлэх байх хэмээн таамаглан бодож бичээд малчин депутат нар маань миний бичсэн зүйлийг чуулган дээр уншиж хурал чуулган хийж тоглодог байж билээ. Энэ бол үнэхээр ичмээр зүйл л дээ. Харин 1990 он болж улс орон даяар ардчилал эхэлж Хурал амь орж билээ. 1991 онд анхны ардчилсан сонгуулийн дараа Хэнтий аймгийн Хурлын төлөөлөгчдийн чуулган болж ардчилсан хүчнээс төлөөлөгч нар сонгогдож аймгийн депутат нар үгээ хэлэх эрх чөлөөтэй болж арван жил аймгийг дарангуйлсан аймгийн дарга огцорч амьсгалахад агаар чөлөөтэй болж эрх чөлөө мэдрэгдэж билээ.

Бүтэн 70 жил үг хэлэх эрх чөлөөгөө ард түмэн минь хасуулж амьдарсан гэж бодохоос үнэхээр харуусал төрдөг юм. Ард түмэн минь бүтэн далан жилийн турш коммунист дарангуйллын дор амьдарч эсгий гэрээс өөр өмчгүй, эв хамтын тунхагаас өөр уриагүй амьдарч ирснийг бодохоос харуусал төрдөг юм.

Монголын ард түмэн 1991 онд батлагдсан шинэ Үндсэн хуулиараа парламентийн засаглалтай ардчилсан орон болж Улсын Их Хурал төрийн эрх барих дээд байгууллага болж хууль тогтоох эрх мэдэлтэй болж билээ. Сонгогчид төрд сонгох, сонгогдох эрхтэй болов. Улсын Их Хурлын 76 гишүүн ард түмнийхээ элч болж нийт иргэн, улсынхаа ашиг сонирхлыг хамгаалагч болов. Гэвч өнгөрсөн 34 жилийн түүхийг харахад сонгуульд ялсан нам болон сонгогдсон зарим гишүүд иргэдийнхээ болон улсынхаа эрх ашгийг хамгаалах бүү хэл, хувийнхаа эрх ашгийг хамгаалагч болж хууль дүрмийг зөрчдөг тохиолдол гардаг байв. Далан жил нэг намыг шүтдэг байсан ард түмэн сүүлийн гучин дөрвөн жилд хоёр намыг ээлжлэн шүтдэг болов.

МАХН МАН болов. Ардчилсан нам АН болов. Ийнхүү МАНАН бүрэлдэв. Энэ хоёр нам ээлжлэн төр барив. Энэ хоёр нам сонгуулийн үеэр хонь чоно мэт болдог байв. Хоёр намын хэрүүлээс болж улс орон доройтож иргэд ядуурав. Улс орон удаан хөгжив.

Ард түмэн эрх чөлөөтэй болсон боловч улс орон эдийн засгаа хөгжүүлж чадсангүй, ард түмний амьжиргаа дээшилж чадсангүй . Аль дээр үед ерээд оноос сонгуульд ялсан эрх баригч намынхан “ Бидний дайсан ядуурал. Бид ядуурлыг устгана” хэмээн амалдаг боловч монголын хүн амын 33.0 хувь нь ядуу гэсэн үзүүлэлт гучин жилийн турш хэвээр үлджээ. Монгол улсыг аж үйлдвэржүүлнэ гэсэн уриа гаргасан боловч ган, зэс, нефтийн үйлдвэр, арматурын үйлдвэр, цахилгаан станцаа барьж чадсангүй. Монгол улсыг аж үйлдвэржүүлж гадаадын хөрөнгийг их хэмжээгээр татаж чадсангүй.

Монголчууд бид жар, далаад онуудад “Социализм мандтугай” хэмээн хашгирч байх хооронд азийн өмнөд Солонгос, Сингапур, Тайланд,Тайвань, Малайз улсууд аж үйлдвэржиж гадаадын хөрөнгийг их хэмжээгээр татаж улсаа хөгжүүлж чаджээ.

Монголчууд бид ардчилал, зах зээлийн 34 жилээ ашиглаж чадсангүй ядуу буурай орон хэвээр үлджээ. Нөхрөө хараад өөрийгөө зас гэдэг үг байдаг даа. Бидний хөрш улсууд аль хэдийн хөгжөөд иргэдийнхээ амьжиргааг дээшлүүлж улсаа хүчирхэг эдийн засагтай болгож чаджээ. Улсын эдийн засгийн хүчин чадал, иргэдийн амьжиргааны түвшинг нэг хүнд ногдох дотоодын нийт бүтээгдэхүүнээр хэмждэг. Нэг тэрбум дөрвөн зуун сая хүн амтай бидний өмнөд хөрш Хятад улс сүүлийн 30 жилд 800 сая хүнийг ядуурлаас гаргаж ядуурлыг устгаж нэг хүнд ногдох ДНБ буюу GDP нь 12720 ам.доллар болж дэлхийн эдийн засгийн хоёр дахь хүчирхэг гүрэн болж чаджээ. 146 сая хүн амтай бидний хойд хөрш Орос улсын нэг хүнд ногдох ДНБ нь 15720 ам.доллар болжээ. 19 сая хүн амтай бидний баруун хөрш Казахстан улсын нэг хүнд ногдох ДНБ нь 11492 ам.доллар болжээ. Харин 3.5 сая хүн амтай Монголын нэг хүнд ногдох ДНБ нь 5000 ам.доллар болж дэлхийд 103 дугаар байрт жагсаж байна. Энэ бол тун хангалтгүй үзүүлэлт. Бид эдийн засгийн хөгжлөөрөө доогуур байна гэсэн үг.

Саяхан л бидэнтэй адилхан социалист улс байсан Эстони улсын нэг хүнд ногдох ДНБ нь 28247 ам.доллар , Чех улс 27227 ам долларт хүрчээ. Азийн бар улсууд аль хэдийн өндөр хөгжилтэй баян чинээлэг улс болжээ. Азийн Сингапур улсын нэг хүнд ногдох ДНБ нь 82808 ам доллар болж дэлхийд 5 дугаар байрт жагсаж байна.

Хөрш орнуудын парламент улс орноо эдийн засгийн хүчирхэг орон болгоход анхаарч үр дүнд хүрч ажиллажээ. Орос улсын анхны парламент болох Оросын Эзэнт улсын Төрийн Дум анх 1905-1917 онуудад ажиллаж байв. Гэвч большевикууд Думыг тарааж хоригложээ. Оросын Холбооны улсын Төрийн Думыг 1993 онд байгуулж 450 депутат сонгогдон ажиллаж байна. Бүх Хятадын Ардын Төлөөлөгчдийн Их Хурал 3000 төлөөлөгчидтэй ажээ. Казахстаны Парламент хоёр танхимтай: Дээд танхим буюу Сенат нь 50 гишүүнтэй, Доод танхим буюу Мажилис нь 98 гишүүнтэй ажээ.

Монгол улс яагаад төв азийн бүс нутагтаа хамгийн ядуу буурай орон хэвээр үлдэв?

Монголчууд бид хорьдугаар зууны эхээр аль ч орон туршиж амжилтад хүрч байгаагүй нийгэм журмын замыг сонгож буруу замаар будаа тээж далан жил болжээ. 1921 онд Монголын төрийн зүтгэлтэн, Ардын Намын анхны дарга Солийн Данзан “Монгол улс хэзээ ч хөрөнгөтөн нийгмийг алгасаж болохгүй. Бидний улс үлгэрлэвэл Швейцарь лугаа адил болж хөгжлийн замыг сонгоно. Иргэн баян бол улс баян” хэмээн улс орныхоо хөгжлийн ирээдүйн замыг зөв мэргэнээр зааж хэлсэн байдаг. Зөв замаар явсан улс хөгждөг. Эдүгээ өрнөдийн Швейцарь улсын нэг хүнд ногдох ДНБ 105669 ам доллар болж нэг иргэний сарын дундаж цалин 7000 евро буюу 25 сая 340 000 төгрөг болж дэлхийн хамгийн баян чинээлэг улсын нэг болж чаджээ. 1990 оноос Монгол улс ардчилал, зах зээлийн зөв замд эргэлт буцалтгүй орсон. Гэвч ухаалаг төр, тогтвортой засгийн газраа байгуулж эдийн засгаа хөгжүүлж чадсангүй. Ардчилсан засаг төртэй гэдэг боловч аж үйлдвэржиж хөгжиж чадсангүй. Хуультай, шүүхтэй гэдэг боловч хулгай авилгалаа дарж чадсангүй. Олон тэрбум долларын зээл, тусламж, бонд өнгөрсөн 30 жилд босгосон боловч хулгай луйварт ихэнхийг нь алдаад хоосон хоцров.

Гадаадын хөрөнгө оруулагчдыг тонож дээрэмдээд эх орноосоо хөөн явуулав. Ганц “Рио Тинто” л Монголд үлдсэн байна. Одоо гадаад орноос хэн ч Монголд хөрөнгө оруулна гэж ирэхээ больжээ.

Өнгөрсөн хоёр жилд Монголд гарсан олон хулгай луйврын талаар УИХ дээр сонсгол хийж олон их наядын хулгайн хэргийг илрүүлж олон нийтэд харуулж ард түмний нүдийг нээсэн боловч хулгайн хэрэг шүүх дээр очоод гацчихав. Үндсэн хуульд “Шүүгч хараат бус байж, гагцхүү хуульд захирагдана” гэж заасан боловч шүүх засаглал авилгалд баригдаж шударга ёс, хуулийг уландаа гишгэж албан тушаалтны олон хулгайн хэргийг хаацайлж хамгаалав, хөөн хэлэлцэх хугацаа дууссан хэмээн шалтаглаж олон луйвар, гэмт хэргийг хаав. Ард иргэд шударга ёсыг шаардсан боловч мухардмал байдалд оров. Гэтэл энэ жилийн сонгуульд хэрэг зөрчил гаргасан хэдэн гишүүд, хулгай луйвар хийсэн, банкнаас олон тэрбумын зээл авч хувьдаа завшиж, зээлээ төлөхгүй луу унжиж байгаа нөгөө хэдэн улиг болсон компаний захиралууд, зарим намын дарга зүтгэлтнүүд гандан буурахгүй нэрээ дэвшүүлчихсэн явж байх юм. Хэрэг хийсэн хүмүүсийг хуулийн дагуу яллаач.

Сонгуульд залуусаа дэмжээч, эрдэм мэдлэгтэй, нэр хүнд нь цэвэр хүмүүсээ оруулаач. Төр ухаалаг сайн бол түмэн олон жаргана, улс орон хөгжинө.

Монгол оронд минь энэ жил Луу жилийн өвөл хавар хахир хатуу болж малчдын мал сүрэг хэдэн саяараа хорогдож ард түмэн маань барзгархан байлаа. Золбин нохой зоолдог, зовсон хүн жаргадаг гэгчээр энэ жилийн зуны эхэн сар бороотой, нартай сайхан болж дэлхий дэлэгнэж, хүн малын нуруу тэнийж байна. Энэ жилийн УИХ-ын сонгууль их сонирхолтой болох шинжтэй байна. 126 гишүүн сонгох юм байна.Сонгогчид нам, эвслийн мөрийн хөтөлбөр, дэвшүүлсэн уриаг сайн судалж нэр цэвэр, хүнлэг, эх оронч сэтгэлтэй хүмүүст саналаа өгөх нь зүйтэй. Зарим намын сүржин хоосон уриаг сайн таних хэрэгтэй. Зарим улс төрчид, намчид “Монгол ялна”, “Ард түмний ялалт” гэх мэтийн уриаг дэвшүүлж байдаг. Гэвч бодит үнэн байдалд эцэстээ ганц ерөнхийлөгч сонгуульд ялж, эсхүл ганц нам сонгуульд ялдаг шүү дээ. Тэр бол ард түмний ялалт биш. Хэзээ ард түмэн ялдаг юм бэ гэвэл улс орон нь хөгжиж, шударга ёс ялж, ард түмний амьжиргааны түвшин эрс дээшилсэн цагт л ард түмэн ялдаг юм. Ардын хувьсгал яллаа, аль нэг нам яллаа гээд Монгол улс сүүлийн зуун жилд өндөр хөгжилд хүрч, ард түмэн нь баян чинээлэг болоогүй л байна. Гэхдээ манай ард түмэн бол өөдрөг ард түмэн. Сайн цаг ирнэ, улс минь хөгжиж өөдөлнө гэдэгт итгэдэг. Олон нам, эвсэл энэ жилийн сонгуульд орж байна. Олон нам, эвслийн төлөөлөл одооны шинээр бүрдэх Их Хурлын бүрэлдэхүүнд орж, олуулаа эвсэж хамтран шинэ Монголыг байгуулж өөдлөн дэвжих нь чухал шүү. Олон нам, эвсэлээс нэр дэвшсэн хүмүүсийг харахад гадаад, дотоодын их дээд сургууль төгссөн, цол зэрэгтэй, туршлагатай, ур чадвартай, эрдэм боловсролтой, эх оронч сэтгэлгээтэй олон зуун сайхан залуус нэр дэвшжээ. Сонгууль айсуй. Шинэ үе, Шинэ цаг айсуй.

сонин mn

Доржийн СҮХБААТАР

Өвөрхангайд гарсан хэрэг “Уулзалтад очсонгүй” гэдгээс бус хамаатны ахтайгаа мэндлэхээр очсоноос үүдэлтэй байжээ
Өвөрхангайд гарсан хэрэг “Уулзалтад очсонгүй” гэдгээс бус хамаатны ахтайгаа мэндлэхээр очсоноос үүдэлтэй байжээ
 
Ухаахудагийн тогтоолын төсөл УИХ дээр “унтчихав” уу?!
Ухаахудагийн тогтоолын төсөл УИХ дээр “унтчихав” уу?!
Энэ мэдээ хуучирсан буюу 2024/06/18-нд нийтлэгдсэн мэдээ болно.

Шинэ мэдээ

Ухаахудагийн тогтоолын төсөл УИХ дээр “унтчихав” уу?!

Ухаахудагийн тогтоолын төсөл УИХ дээр “унтчихав” уу?!

Япон Улсын цог жавхлант эзэн хаан Нарүхито гэж хэн бэ?

Япон Улсын цог жавхлант эзэн хаан Нарүхито гэж хэн бэ?

УИХ-ын хаврын чуулганыг пүрэв гарагт хаана

УИХ-ын хаврын чуулганыг пүрэв гарагт хаана

Алтны шороон ордыг биш үндсэн ордыг эдийн засгийн эргэлтэд оруулна

Алтны шороон ордыг биш үндсэн ордыг эдийн засгийн эргэлтэд оруулна

Хүчирхийлэгчдийг чангалах хууль санаачлаад яаралтай горимоор хэлэлцүүлчих гишүүн алга уу?

Хүчирхийлэгчдийг чангалах хууль санаачлаад яаралтай горимоор хэлэлцүүлчих гишүүн алга уу?

Л.Оюун-Эрдэнийн орлогыг АТГ-аас “тайлбарлах”-д 18 хоног үлдлээ

Л.Оюун-Эрдэнийн орлогыг АТГ-аас “тайлбарлах”-д 18 хоног үлдлээ

“Г.Дамдинням сайд эрдэс баялгийн салбарыг “эх орончид”-ын шантаажаас салгах нь” гэсэн хүлээлт үүсжээ

“Г.Дамдинням сайд эрдэс баялгийн салбарыг “эх орончид”-ын шантаажаас салгах нь” гэсэн хүлээлт үүсжээ

“Монполимет”-ийн дансыг царцааж, үүсгэн байгуулагч Ц.Гарамжавыг нь эрүүгийн хэрэгт шалгаж байна

“Монполимет”-ийн дансыг царцааж, үүсгэн байгуулагч Ц.Гарамжавыг нь эрүүгийн хэрэгт шалгаж байна

Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай хуулийн төслийг өргөн мэдүүллээ

Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай хуулийн төслийг өргөн мэдүүллээ

Д.Лүндээжанцан: Монголчуудыг монгол хүн өөрөө аварна гэх энэ философи Жанлавцогзол номын гол агуулга

Д.Лүндээжанцан: Монголчуудыг монгол хүн өөрөө аварна гэх энэ философи Жанлавцогзол номын гол агуулга

Д.Батлут: Энэ салбарт чадварлаг хүний нөөц, шинэ технологиуд гээд шинэчлэх шаардлагатай зүйл олон бий

Д.Батлут: Энэ салбарт чадварлаг хүний нөөц, шинэ технологиуд гээд шинэчлэх шаардлагатай зүйл олон бий

Арвантавдугаар Далай ламыг албан ёсоор тодруулна гэдгийг мэдэгдлээ

Арвантавдугаар Далай ламыг албан ёсоор тодруулна гэдгийг мэдэгдлээ

Ерөнхий сайд Г.Занданшатар: Хүн төвтэй хандлага төрийн албаны, төрийн албан хаагчийн үндсэн зарчим болох ёстой

Ерөнхий сайд Г.Занданшатар: Хүн төвтэй хандлага төрийн албаны, төрийн албан хаагчийн үндсэн зарчим болох ёстой

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх төрийн албан хаагчдад мэндчилгээ дэвшүүллээ

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх төрийн албан хаагчдад мэндчилгээ дэвшүүллээ

Үндэсний их баяр наадмын соёл, урлагийн арга хэмжээний нэгдсэн хөтөлбөр

Үндэсний их баяр наадмын соёл, урлагийн арга хэмжээний нэгдсэн хөтөлбөр

Энэ жилийн Үндэсний их баяр наадмын хөтөлбөр

Энэ жилийн Үндэсний их баяр наадмын хөтөлбөр

Орос, Хятадыг үзэн ядах нь Монголын эрх ашигт нийцэхгүй

Орос, Хятадыг үзэн ядах нь Монголын эрх ашигт нийцэхгүй

Том төслүүдээ бид зогсоогоод байна уу, тэд зугтаад байгаа юу?

Том төслүүдээ бид зогсоогоод байна уу, тэд зугтаад байгаа юу?

“Ганц очноос ноцсон аюул”

“Ганц очноос ноцсон аюул”

X Богд яагаад Даншиг наадамд морилсонгүй вэ?

X Богд яагаад Даншиг наадамд морилсонгүй вэ?

Эрдэс баялгийн сайд Г.Дамдиннямын эхний мессэж ба “эртний” байр суурь

Эрдэс баялгийн сайд Г.Дамдиннямын эхний мессэж ба “эртний” байр суурь

Н.Алгаа: “Алт-3” хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхэд бэлтгэгдсэн нөөц нь хэр вэ гэдэг асуудал тулгарна

Н.Алгаа: “Алт-3” хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхэд бэлтгэгдсэн нөөц нь хэр вэ гэдэг асуудал тулгарна

Харзтайд сорилгод барилдсан говийн бөхчүүдээс Т.Төгсдөлгөөн, Н.Амгаланбаатар, Э.Мөнхбаатар, Б.Бадрал нарын аймгийн арслангууд өнгөтэй байна

Харзтайд сорилгод барилдсан говийн бөхчүүдээс Т.Төгсдөлгөөн, Н.Амгаланбаатар, Э.Мөнхбаатар, Б.Бадрал нарын аймгийн арслангууд өнгөтэй байна

Баабар бол Монголын түүхэнд үзэгдэл болсон шилдэг нийтлэлч

Баабар бол Монголын түүхэнд үзэгдэл болсон шилдэг нийтлэлч

“Оюу толгой” төсөл нууцад орох уу?!

“Оюу толгой” төсөл нууцад орох уу?!

Г.Занданшатар Ерөнхий сайд учраас засаг нь “зодоон”-оос хол байж чадна

Г.Занданшатар Ерөнхий сайд учраас засаг нь “зодоон”-оос хол байж чадна

ОУ-ын Таеквондогийн домогт тамирчин Pak Chong Hyon Монголд үнэ төлбөргүй сургалт семинар орлоо

ОУ-ын Таеквондогийн домогт тамирчин Pak Chong Hyon Монголд үнэ төлбөргүй сургалт семинар орлоо

Г.Тэмүүлэнгийн үзэл санаа МАН дотор илүү их түгээсэй

Г.Тэмүүлэнгийн үзэл санаа МАН дотор илүү их түгээсэй

Эмээлт захад хонь 200.000-300.000 төгрөгийн ханштай байна

Эмээлт захад хонь 200.000-300.000 төгрөгийн ханштай байна

Б.Мөнхсоёл: Зарим улс төрчид энэ Засгийн газрыг Ерөнхийлөгчийн сонгууль хүртэл тэсээсэй гэж хүсч байх шиг байна

Б.Мөнхсоёл: Зарим улс төрчид энэ Засгийн газрыг Ерөнхийлөгчийн сонгууль хүртэл тэсээсэй гэж хүсч байх шиг байна

 
 
 



​​​​​​​

Эхлэл · Бидний тухай · Редакцийн бодлого · Холбоо барих
​​​​​​​© 2011 - 2023 Бүх эрх хуулиар хамгаалагдсан Шуурхай.мн

​​​​​​​