fbpx Монгол хэлээ мохоож байна
 
Энэ мэдээ хуучирсан буюу 2024/09/16-нд нийтлэгдсэн мэдээ болно.
Ангилал
НО-той мэдээ
Огноо
Унших
11 минут 18 секунд

Монгол хэлээ мохоож байна

Бичигч бивээр “Монгол хэлээ мохоож байна” гэж нэг удаа бичсэн л дээ.

Түүнийг маань үзээд зарим нь хэлний олон мэргэчүүл, эрдэмтэд байхад чи юучив гэсэн л байх. Тэгвэл би яг тэр нэрээрээ дахиад бичихээр шийдлээ.

Тэгвэл төрөлх сайхан монгол хэлээ хамгаалах, хойч үедээ зөв зохистойгоор хэрэглүүлж сургах нь зөвхөн хэлний хэдэн мэргэжилтэн, багш нарын хийх ажил, өмчлөгдсөн үүрэг гэж ойлгох нь буруу л даа.

Даангүй зохиолчид, тууж роман, яруу найргаараа, сэтгүүлчид бид олон жил уламжилж ирсэн монгол хэлээ ийм баялаг сантай юм шүү гэдгийг мэдрүүлж байх үүрэгтэй юм.

Монгол хэлний дархлаа муудлаа, ядуурч байна гэж хэлэхээсээ өмнө тэр дархлааг чухам юу доголдуулж байнав гэдгийг ухаарах нь чухал.

Угтаа бол хэлний дархлаа шалдаа унасан доройтсон гэвэл тийм биш.Харин хэрэглээндээ бичихдээ бас ярихдаа л учир дутагдал нь оршиж байна.

Эрдэм номтой хүмүүсийн ярианаас үзэхэд монгол хэл шиг тийм баялаг, өргөн дэлгэр, олон хувилбартай тансаг хэл ховор гэж байх юм.

Гэтэл өнөө үеийнхний өдөр тутмын хэрэглээ болсон зурагтын нэвтрүүлгийн урсдаг зар, мэдээ, сощиал гэх өргөжиж байгаа мэдээллийг харахад санаа зовмоор буруу зөрүү бичлэг олон харагддаг.

Монгол хэлэнд байхгүй хэллэг зохиож хэрэглэсэн нь уншихад дургүй хүрэх шиг. Уран зохиолын шүүмжлэгч нөхдийн хэлж байгаагаар сүүлийн үеийн зохиолчдын бүтээл маш цөөн үгээр бүтэж байна.

Бас монголжоогүй үг хэллэг их хэрэглэх юм гэсэн бий.

Үүнийг би ганцхан жишээгээр хэлье л дээ. Нэг шинэ роман гарч гэж шуугиад байхаар нь сэдвийг нь сонирхоод авч уншлаа.

Тэгсэн тэнд монголжоогүй амьдралаас тасархай хэллэг зөндөө тааралдахаар нь дуусгаж чадаагүй ээ.

А... гэдэг нөхөр таахаг таахаг алхалсаар гэж бичиж. Хүн алхална гэж байдаг юм уу. Морь бүхэн ч алхаатай байдаггүй биз дээ. Гойд алхаа гишгээтэй сайвар нь цөөн шүү дээ. Зохиогч алхалсаар гэдгийг олон тоон дээр хэрэглэсэн юм болов уу.

Гэтэл хүнийг алхлуулаад байгаа юм. Бас олон хүн алж байх юм. Тэгээд тэр алагдсан хүмүүсийн халуун цус ус шиг хоржигноод урсаж байх юм гэнэ.

Халуун юм шоржигнох уу. Үгүй ээ. Уулын хүйтэн горхины ус л шоржигноно. Энэ мэт уншуургүй юм дэндүү их.

Бас нэг сонин хэллэг байсан. Тэр мориндоо мордоод л шууд цогиуллаа гэж. Мордонгуут цогьдог морь гэж байх уу. Яаж ч хурдалъя гэсэн морь чинь эхлээд шогшино, тэгээд хатирна. Тэгээд цогино биз дээ Малын явдлын үндсэн чанар гэж бий. Тэр нь дэс дараалалтай байдаг даа.

Энэ тухай ингээд орхиё. Алсдаа уран зохиолын шүүмжлэгчид бүр зөвөөр үргэлжлүүлэг. Сайхан бичигдсэн ном зохиолыг уншихад сэтгэл хөдлөх, дахиад уншмаар санагддаг үе байдаг. Сайхан монгол хэл хүнийг уйлуулж болно, дурлуулж ч бас уурлуулж болно.

Энэ нь хэл маань чадлаа хадгалж байгаа хэрэг. Сонин хэвлэлд ч тэр. Дүрмийн алдаа их харагддаг. Өгүүлбэрт чинь өгүүлэхүүн, өгүүлэгдэхүүн, тодотгол гээд яагаад ч байрыг нь сольж болохгүй гишүүдтэй шүү дээ. Гэтэл өгүүлэхүүн, өгүүлэгдэхүүний байрыг солих, тодотголыг буруу хэрэглэх явдал зөндөө л.

Тухайлбал, Монголын арван тамирчин тэнд очжээ гэхийг “Арван монгол тамирчин очжээ” гэж хэлж байх юм.

Инээд хүрмээр гэх юм уу. Уур хүрэм тохиолдол зөндөө. Саяхан нэг мэдээлэлд нэг хөөрхөн ишиг, эхийгээ тойроод тонгочиж байгаа зураг байна. Үүнийг юу гэж тайлбарлаж гэвэл “Хэнз ишиг ээжийнхээ дэргэд ийм л жаргалтай” гэжээ. Уг нь монгол хүн бичсэн шиг байгаа юм. Гэтэл ямааны ээж гээд байх юм. Малд чинь эх мал байдаг биз дээ.

Энд нэг санааг бас хэлэхэд ээж нь оросын “мать” гэдэг үгийг орчуулж ирсэн үг байх л даа.

Тэгвэл жинхэнэ монгол хэллэг бол ижий юм шүү дээ. Б.Лхагвасүрэнгийн “Ижийтэйгээ байхад би баян байсан” гэдэг шүлэг ямар сайхан сонсголонтой байдаг билээ. Нэг сайхан монгол үг. Яруу найрагт хүртэл хүч өгдөг байх нь. “Болор цом”-ын эзэн, нэрт яруу найрагч Б.Ичинхорлоо нэг ярилцлагадаа:

-Монгол хэлний яруу сайхныг хадгалж байхын тулд би амьд явдаг. Монгол хэл үгүй бол яруу найрагчид байхгүй шүү дээ гэж хэлсэн байна лээ. Жинхэнэ номын садан хүний үг ийм л байх биз гэдгийн жишээ энэ.

Ер нь эх хэлээ хамгаалах хууль бий юу гэвэл бий. Монгол сайхан хэлээ зөв хэрэглэх гутаахгүй байх, буруу зөрүү, алдаатай хэрэглэсэн тохиолдолд хариуцлага тооцох тухай “Төрийн албан ёсны хэлний хууль” гэж 2003 онд Улсын Их Хурлаар баталсан байдаг. Гэхдээ уг хуульд хэлний буруу хэрэглээтэй тэмцэх арга зам, буруутанд ямар хариуцлага хүлээлгэхийг заасан хэрнээ хамгийн гол юм юуг орхигдуулсан бэ гэвэл хэн хэрхэн хэрэгжүүлэх юм бэ гэдгийг зааж өгөөгүй юм.

Тэгэхлээр уг хууль маань эзэн биегүй хэрэгжих үндэслэлгүй хуулийн нэг болоод одоо бараг мартагдсан.

Нөгөө талаар эх хэлээ хамгаалах төрийн бодлого тун дутмаг. Боловсролын салбарт гэхэд монгол хэлний сургалт туйлын муу. Унших бичиг гэдэг сурах бичгийг сургалтаас хасчихсан.

Өнөөгийн сургалтад хэрэглэж байгаа номууд нь жил бүр шинэчлэгдэж байгаа нэрээр эрэмдэглэгдсэн. Тэгээд дунд болоод их, дээд сургуулиудад монгол хэлний хичээлийг дайврын маягтай заадаг болж.

Тиймээс тэндээс гарч ирж байгаа залуучууд их, дээд сургууль төгсөөд ирлээ гэх боловч бичгийн чадвар нь тун дорой байдаг болсон.

Монгол хэлний сургалт муу байгаагийн жишээг харуулах нэг томоохон баримт юу байна гэвэл жил бүрийн хавар элсэлтийн шалгалт гэж авахад 2023 онд 5300, 2024 онд 6000 гаруй хүүхэд монгол хэлний шалгалтад унасан байх юм билээ. Гэтэл тэднийгээ монгол хэлний шалгалтад дахиад хамруулдаг болсон.

Шалгалтын сэдвээ зөөлрүүлж авдаггүй л юм бол дахиад унаж таарна шүү дээ.

Уг шалгалтыг дахин авна гэдэг нэг талаар утгагүй ч юм шиг. Урьд нь унагчдаасаа хэдийг тэнцүүлж их, дээд сургуульд элсэх хүүхдийн тоог нэмэх л арга юм байх даа. Ийм замаар явсан хүн бичгийн чадваргүй мэргэжилтнүүдийн тоог нэмдэг байх.

Өнөө цагт аль нэг сэдвээр хурал, хэлэлцүүлэг болох нь элбэг. Уг хурлын тайзан дээр хэдэн хүн сууж байх юм билээ. Нэг нь модератор, нөгөөдүүл нь панелист гэж нэрлэгддэг болсон. Монголоор хэлж болдоггүй л юм болов уу гэж гайхдаг.

Модератор гэдгийг чиглүүлэгч, панелист гэхийг оролцогч гэхэд л болоо юм биш үү дээ.

Ийм зохимжгүй чамирхлыг орхиосой билээ. Энэ мэтээр гадаад үг хэллэг тун элбэг. Хотын гудамжаар албан болон үйлчилгээний газрын хаягийг чамирхаж байгаа юм уу гадаад үг, үсгээр бараг дагнадаг болж. Тэр тухай бичээд шүүмжлээд ч нэмэргүй юм шиг.

Улаанбаатар хотод албан байгууллагын хаягийн шинэчлэл хийнэ л гэдэг. Бүтдэггүй ажил тэр юм.

Ер нь тэр хаяг, нэршлийг зөвхөн гадаадынханд л зориулж хийдэг болсон юм уу даа гэж л ойлгогддог.

За тэр ч дүүрч. Бас тэс буруу хаяг олон байх юм. Эх нялхсын төвийн баруун урд уулзвар дахь ШТС-ын хоёр талд “Дугуй завсар” гэсэн том хаяг олон жил боллоо.

Энд нэг шинэ үйлчилгээ байдаг юм уу гэтэл үгүй юмаа. Тэнд дугуй засварын газар байрладаг аж. Машинтангууд уг хаягийг дугуй засвар гэж уншаад л очдог байх юм. Үүнийгээ монголчууд буруу ярьж зөв ойлгодог гэж цайруулдаг.

Гэтэл “Дугуй завсар” биш дугуй засвар юм билээ л дээ. Бас нэг барилгын хашааны үүднээ “Зөвшөөрөлгүй орохыг хориглоно” гээд ард нь “Дуулга малгаатай ажилла” гэсэн бичээс байналээ.

Уг нь малгай гэдэг үгийг нэгдүгээр ангийн хүүхэд ч зөв бичнэ дээ. Тэгэхэд уг анхааруулгыг барилгын аюулгүйн инженер хүн бичсэн биз.

Тэр хүн хүн толгой гэж бич гэвэл “Толгоо” гэж бичихнээ дээ. /Жишээнүүдийг зургаас хараарай/

Энэ мэтээр алдаа мадаг яриад байвал зөндөө. Нэг дэлгүүрийн үүднээ “Sale зарлаж байна” гэсэн эрлийз хаяг байх юм.

Хямдрал зарлалаа гэчихэд л олонд ойлгомжтой юм биш үү дээ. Тиймээс монгол хэлээ буруу зөрүү ярьж, бичихгүй байхыг хэн хүнгүй анхаараачээ гэж хэлье гэсэн юм.

Дээрх жишээнүүдээс яг үнэнийг хэлэхэд монгол хэлээ золбиншуулахад дөхөж байна шүү дээ гэдгийг тэсэж чадалгүй хэлчихье.

Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин

2024 ОНЫ ЕСДҮГЭЭР САРЫН 13. БААСАН ГАРАГ. № 178 (7422)

О.Алтангэрэл сайдаа, Дээд Шүүхийн шийдвэрийг хэрэгжүүлэхэд дэмжлэг үзүүлнэ үү...
О.Алтангэрэл сайдаа, Дээд Шүүхийн шийдвэрийг хэрэгжүүлэхэд дэмжлэг үзүүлнэ үү...
 
Г.Тэмүүлэнгийн үзэл санаа МАН дотор илүү их түгээсэй
Г.Тэмүүлэнгийн үзэл санаа МАН дотор илүү их түгээсэй
Энэ мэдээ хуучирсан буюу 2024/09/16-нд нийтлэгдсэн мэдээ болно.

Шинэ мэдээ

Г.Тэмүүлэнгийн үзэл санаа МАН дотор илүү их түгээсэй

Г.Тэмүүлэнгийн үзэл санаа МАН дотор илүү их түгээсэй

Эмээлт захад хонь 200.000-300.000 төгрөгийн ханштай байна

Эмээлт захад хонь 200.000-300.000 төгрөгийн ханштай байна

Б.Мөнхсоёл: Зарим улс төрчид энэ Засгийн газрыг Ерөнхийлөгчийн сонгууль хүртэл тэсээсэй гэж хүсч байх шиг байна

Б.Мөнхсоёл: Зарим улс төрчид энэ Засгийн газрыг Ерөнхийлөгчийн сонгууль хүртэл тэсээсэй гэж хүсч байх шиг байна

Г.Лувсанжамц: Төсөв үр дүнтэй зарцуулагдаж байгааг хэмжиж чаддаг байх ёстой

Г.Лувсанжамц: Төсөв үр дүнтэй зарцуулагдаж байгааг хэмжиж чаддаг байх ёстой

Үндэсний “Эхлэл брэнд“ХХК дуудлага худалдаагаар 9,3 тэрбум төгрөгөөр худалдаж авсан газрын гэрчилгээгээ гардаж авлаа

Үндэсний “Эхлэл брэнд“ХХК дуудлага худалдаагаар 9,3 тэрбум төгрөгөөр худалдаж авсан газрын гэрчилгээгээ гардаж авлаа

Г.Занданшатарын зам хүнд ч зарчим нь зөв эхэллээ

Г.Занданшатарын зам хүнд ч зарчим нь зөв эхэллээ

Д.Үүрийнтуяа: Улс орны хөгжлийн бодлого хүндээ суурилсан байх ёстой

Д.Үүрийнтуяа: Улс орны хөгжлийн бодлого хүндээ суурилсан байх ёстой

Улаанбурхан өвчний вакцинд хамрагдаагүй 10 сартайгаас 15 настай хүүхдүүдийг 7 сарын 1-нээс нөхөн дархлаажуулалтад хамруулна

Улаанбурхан өвчний вакцинд хамрагдаагүй 10 сартайгаас 15 настай хүүхдүүдийг 7 сарын 1-нээс нөхөн дархлаажуулалтад хамруулна

Энэ Засгийн газрын эдийн засгийн гол ачааг Эрдэс баялгийн сайд Г.Дамдинням үүрнэ

Энэ Засгийн газрын эдийн засгийн гол ачааг Эрдэс баялгийн сайд Г.Дамдинням үүрнэ

Л.Оюун-Эрдэнэ: Ерөнхий сайдтайгаа баг болж ажиллаарай, сүнс чинь засаг дээрээ байх ёстой шүү

Л.Оюун-Эрдэнэ: Ерөнхий сайдтайгаа баг болж ажиллаарай, сүнс чинь засаг дээрээ байх ёстой шүү

Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх “Хасын хүлэгүүд” багийнхныг хүлээн авч уулзлаа

Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх “Хасын хүлэгүүд” багийнхныг хүлээн авч уулзлаа

Г.Дамдинням сайд Ормузын хоолой болон нефтийн үнийн талаар үндэслэлгүй худал мэдээлэл тараав

Г.Дамдинням сайд Ормузын хоолой болон нефтийн үнийн талаар үндэслэлгүй худал мэдээлэл тараав

Цагдаагийн дэд хурандаа Д.Оюун: Гудамж талбайд дриффт хийсэн жолооч нарт Зөрчлийн тухай хуулиар хариуцлага тооцох тогтолцоог бий болгосон

Цагдаагийн дэд хурандаа Д.Оюун: Гудамж талбайд дриффт хийсэн жолооч нарт Зөрчлийн тухай хуулиар хариуцлага тооцох тогтолцоог бий болгосон

Н.Ганибал: МАН-ын дарга нарын завхралыг АН-ын сайд, Хяналтын менежерүүд шалгаж эхэлсэн нь тэдэнд том цохилт болсон

Н.Ганибал: МАН-ын дарга нарын завхралыг АН-ын сайд, Хяналтын менежерүүд шалгаж эхэлсэн нь тэдэнд том цохилт болсон

Экс сайд Л.Энх-Амгалан Монголын боловсролыг самрахаар шийдэв үү?!

Экс сайд Л.Энх-Амгалан Монголын боловсролыг самрахаар шийдэв үү?!

Улсаа самарсан улс төр удах уу, дуусах уу?

Улсаа самарсан улс төр удах уу, дуусах уу?

Ю.Ариунзаяат: Цахим спортын талаар олон нийтийн сөрөг хандлагыг өөрчлөх цаг болсон

Ю.Ариунзаяат: Цахим спортын талаар олон нийтийн сөрөг хандлагыг өөрчлөх цаг болсон

Хуурамч зар байршуулан иргэдийг залилсан этгээдийг баривчилжээ

Хуурамч зар байршуулан иргэдийг залилсан этгээдийг баривчилжээ

Интерполын шугамаар эрэн сурвалжлагдаж иргэн “А”-г баривчилжээ

Интерполын шугамаар эрэн сурвалжлагдаж иргэн “А”-г баривчилжээ

Л.Оюун-Эрдэнэ оргон зайлчих вий дээ?

Л.Оюун-Эрдэнэ оргон зайлчих вий дээ?

Ах дүүгийн найрамдлын шинэ харилцаагаа эрхэмлэн ажиллая (1)

Ах дүүгийн найрамдлын шинэ харилцаагаа эрхэмлэн ажиллая (1)

Боловсролын сайд П.Наранбаярыг татуулаад оронд нь Л.Энх-Амгалан очих уу?

Боловсролын сайд П.Наранбаярыг татуулаад оронд нь Л.Энх-Амгалан очих уу?

Улаанбаатарт өдөртөө 29 хэм дулаан байна

Улаанбаатарт өдөртөө 29 хэм дулаан байна

Жендэрийн ялгаатай байдлын үзүүлэлтээр Монгол Улс 2025 онд 148 улсаас 65-т эрэмбэлэгдэж 20 байраар урагшиллаа trend

Жендэрийн ялгаатай байдлын үзүүлэлтээр Монгол Улс 2025 онд 148 улсаас 65-т эрэмбэлэгдэж 20 байраар урагшиллаа trend

Улаанбурхан өвчний дэгдэлтийг таслан зогсоох, дархлаажуулалт зохион байгуулах, эмчилгээ, оношилгоонд шаардлагатай таван тэрбум төгрөгийг Засгийн газрын нөөц сангаас гаргана

Улаанбурхан өвчний дэгдэлтийг таслан зогсоох, дархлаажуулалт зохион байгуулах, эмчилгээ, оношилгоонд шаардлагатай таван тэрбум төгрөгийг Засгийн газрын нөөц сангаас гаргана

Монгол Улсын Ерөнхий сайд нар

Монгол Улсын Ерөнхий сайд нар

Урт хугацааны нүүрс тээвэрлэлтийн анхны цуваа хөдөллөө

Урт хугацааны нүүрс тээвэрлэлтийн анхны цуваа хөдөллөө

“Цомхотгол хийхдээ шууд халахгүй, албан тушаалд шилжүүлэх зохицуулалт хийнэ”

“Цомхотгол хийхдээ шууд халахгүй, албан тушаалд шилжүүлэх зохицуулалт хийнэ”

Х.Тэмүүжиний хуулиар УИХ хууль хяналтынхныг “хазаарлах” Тусгай хяналтын хороотой болно

Х.Тэмүүжиний хуулиар УИХ хууль хяналтынхныг “хазаарлах” Тусгай хяналтын хороотой болно

Нүүрсний сонсголоос Ухаахудаг, оффтейк гэрээ хоёр яагаад “хасагдсан”-ыг нэхэн сөхөх үү?!

Нүүрсний сонсголоос Ухаахудаг, оффтейк гэрээ хоёр яагаад “хасагдсан”-ыг нэхэн сөхөх үү?!

 
 
 



​​​​​​​

Эхлэл · Бидний тухай · Редакцийн бодлого · Холбоо барих
​​​​​​​© 2011 - 2023 Бүх эрх хуулиар хамгаалагдсан Шуурхай.мн

​​​​​​​