УИХ-ын гишүүн Ө.Шижиртэй цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.
-Засгийн газар 14 мега төсөл хэрэгжүүлэхээ зарласан. Тэр төслүүд дотор говь руу ус татах асуудал багтсан гэж ойлгосон. Та бол говийн бүсээс сонгосон гишүүн шүү дээ. Энэ ажлын явц ямар байгаа талаар яриагаа эхэлье?
-2024 оны долоодугаар сарын 2-нд УИХ-ын гишүүний тангараг өргөснөөс хойш үндсэндээ найман сарын хугацаа өнгөрлөө. Энэ хугацаанд гурван намын хамтарсан Засгийн газар байгуулагдаж, “Хурдтай хөгжлийн төлөөх зориг” гэдэг үзэл санаан дор ажиллаж байна. Засгийн газар байгуулагдаад мөрийн хөтөлбөрөө хэлэлцэж, энэ дунд говь руу ус татах төсөл багтсан байгаа. Ер нь говь руу ус татах асуудал бол бүс нутгийн номер нэг тулгамдсан асуудал мөн үү гэвэл мөн. Одоогоор төслийн ТЭЗҮ-г боловсруулж байгаа юм билээ. Мэдээж говиос сонгогдсон, говийн гаралтай УИХ-ийн гишүүд бүгд анхаарал тавьж ажиллаж байна. Говийн бүсийн тулгамдсан асуудал учраас Засгийн газар ч ажиллахаас өөр аргагүй.
-Саяхан танай намын Их хурал боллоо. Хурлаар хэд хэдэн асуудлыг шийдсэн шүү дээ. Та ШИНЭ намыг нэгтгэх асуудалд болгоомжтой хандах нь зүйтэй гэсэн байр суурийг илэрхийлж байсан?
-1992 оноос хойш болсон улс төрийн сонгуулиудыг дүгнээд харвал сонгуульд олон нам өрсөлдөх тусам АН ялагддаг. Санал хуваагддаг гэсэн үг шүү дээ. Тухайлбал, хамгийн цөөхөн нам орсон 1996 оны сонгуульд АН ялж байсан. Мөн цөөхөн нам эвсэл өрсөлдсөн 2012 оны сонгуулиар АН олуулаа болж байсан. Тэгэхээр улс төрийн намууд нэгдэх нь зөв. Гэхдээ ШИНЭ намыг албан ёсоор татан буугдаад хүрээд ирээ л гэсэн.
Одоогоор Улсын дээд шүүхийн албан ёсны цахим сайтад улс төрийн 37 нам бүртгэлтэй байна. Үүнээс албан ёсоор нэрээ хасуулчихвал АН Их хурлаараа хэлэлцээд нэгдээд явахад асуудалгүй.
Гэтэл татан буугдаагүй байхад нь нэгдчихдэг удалгүй үүсгэн байгуулагчдаас нь юм уу, эсвэл удирдах зөвлөлийн гишүүд нь хүлээн зөвшөөрөхгүй гээд гомдол гаргаад эхэлдэг. Бөөн хэрүүл үүсдэг. Тийм учраас эхлээд улс төрийн намын хуулийн дагуу татан буугдчихаад ир гэсэн шаардлагыг тавьсан. Одоогоороо Улсын Дээд шүүхэд бүртгэлтэй хэвээрээ л байна.
-Дахиад нэг нам нэгдэх хүсэлтэй илэрхийлсэн шүү дээ. Яг адилхан байр суурьтай байгаа юу?
-Тийм ээ. Яагаад гэхээр сонгуулиар 200 сонгогч тутамд нэг ухуулагч, 400 сонгогч тутамд хоёр ч гэдэг юм уу ажиллах хүчний тоог заачихдаг. АН, МАН бол ажиллах хүнээ бүрдүүлж чадаж байгаа. Харин бусад нь чадахгүй байна. Тэгэхээр нөгөө нөлөө бүхий улстөрчид тэдэн дээр өөрийгөө бүртгүүлээд хуулийн цоорхойг ашиглачхаад байгаа юм. Тийм учраас татан буугдан хүрээд ирээч гэсэн.
- Улс төрийн намын тухай хууль шинэчилсэн байдлаар хэрэгжиж эхэлсэн. Та саяхан чуулган дээр ХҮН намын санхүүжилтийн асуудлыг хөндөж гаргасан шүү дээ?
-Олон улсын жишээг харахаар хувь улстөрчийг биш намыг санхүүжүүлдэг асуудал байна. Гэхдээ бизнесийн байгууллага биш дандаа хувь иргэнээр шүү дээ. Яагаад гэхээр бизнесийн байгууллага бол ашиг олох зорилготой үйл ажиллагаа явуулдаг.
Улс төрийн үйл ажиллагаанд тэр бүр оролцох эрх байдаггүй. Хувь хүн бол улс төрийн үзэл санаагаа илэрхийлж болно. Энэхүү баруун чигийн баримжааг дэмжиж байна. Тэгэхээр бизнесийн байгууллагаас хувь хүн хандив авах нь хэр зохистой юм бэ гэдгийг бид заавал ярих ёстой юм билээ.
Нөгөө талаасаа улс төрийн намын санхүүжилт дээр өнгөрсөн сонгуулийн хуулиар нам болон хувь иргэнд максимум зааж өгсөн нь зөв.
Гэхдээ нэг компаниас бүх санхүүжилтээ авч болохгүй л гэж харж байна. 10-20 хувийн санхүүжилт авахыг ойлгоё. Харин санхүүжилтийнхээ 95-98 хувийг авчхаад хараат бус үйл ажиллагаа явуулж чадах уу. Хамгийн энгийн логикоор харахад хэцүү л дээ. Тэр утгаар нь би ХҮН намын санхүүжилтийн асуудлыг гаргаж хэлсэн. ХҮН нам УИХ-ын 2024 оны ээлжит сонгуулиар нэг тэрбум 95 сая төгрөгийн хандив цуглуулсан. Үүний нэг тэрбум 45 сая төгрөгийг нэг компанийн 37 охин компаниас авсан байна. Улс төрийн намуудын санхүүжилт бол хуульчилсан авлига. Нийт санхүүжилтийнхээ 98 хувийг компаниас авна гэж юу гэсэн үг вэ. Ийм улс төрийн нам байж болохгүй, компанийн нам юм уу. Энэ бол төрийн эрхийг хууль бусаар авах гэсэн хуульчилсан хулгай юм.
-АН сонгуулиар цөөнх болсон ч хамтарсан Засгийн газарт нэлээд өргөн бүрэлдэхүүнтэй ажиллаж байна. Ер нь Засгийн газрын үйл ажиллагааг юу гэж дүгнэж байгаа вэ?
-Анх хамтарсан Засгийн газар байгуулах асуудал бүлэг дээр яригдахад эсрэг байр суурь илэрхийлж байсан хүмүүсийн нэг нь би. Ус тосоороо ялгарчихъя. Ялагдсан бол ялагдсанаа үүрээд ирэх дөрвөн жил сөрөг хүчнээрээ байя. Энэ хугацаанд намаараа шинэчлэгдье, улс төрийн чиг баримжаагаа зөв болгоё, эв нэгдэлтэй байя гэсэн. Одоо нэгэнт гурван намын улс төрийн зөвлөлүүдээс шийдвэр гарч хамтраад явж байгаа учраас ажлаа сайн хий л гэж хэлнэ.
-Таны үзэл бодол одоо хэвээрээ байгаа юу?
-Сүүлийн 30 жил гажуудсан системээр явж ирсэн нэг зүйл бий. Энэ нь Монгол Улсад хэрэгтэй том төсөл хөтөлбөр санаачилдаг, хэрэгжүүлдэг. Гэвч санаачилсан хүнээр нь овоглоод явахаар тал талаас нь дайраад жадлан унагаадаг. Үүний уршгаар Монгол Улсад сүүлийн 30 жилд хөгжлийн томоохон төслүүд хэрэгжиж чадаагүй. Бараг Эрдэнэтээс хойш Монголд томоохон хэмжээний төслүүд хэрэгжээгүй байгаа нь харамсалтай. Хамтарсан Засгийн газрын хамгийн том давуу тал нь энэ юм даа. Улс төржилт маш бага байна. Улс төржилт бага байгаа учраас төслүүд бага багаар урагшилж байна.
-Байгалийн баялаг, улс төр хоёр ямар нягт холбоотой вэ гэдгийг сүүлийн үед болж байгаа үйл явдлуудаас харж болохоор байна. Баялагийн сангийн хуулийн хэрэгжилт дээр та ямар байр суурьтай байна вэ?
-Баялгийн сангийн тухай хуулийг хэрэгжүүлэх ёстой. Үндсэн хуулийн 6.2 дахь заалт хэрэгжих ёстой. УИХ-ын 2007 оны стратегийн ордуудыг баталсан 1, 2 дугаар хавсралттай тогтоол мөн хэрэгжих ёстой. Үүнийг УИХ-ын гишүүний тангаргаа өргөөд хамгийн анх албан бичиг хүргүүлж, асуудал болгож ярьсан хүн бол би.
Энэ асуудлаар хоёр ч удаа Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэд асуулга тавьсан. Төр өөрийн өмч хөрөнгөө мэдэж байгаа юм уу. Ер нь төр ямар хөрөнгөтэй юм, тэр хөрөнгийг хэн эзэмшиж байгаа юм. Хэрэв төр эзэмшээгүй юм бол яагаад эзэмшээгүй юм. Хэний нөлөө орж, ямар учраас хувийн хэвшил рүү шийдчихсэн юм.
Тухайн үед хэн хэн эс үйлдэл хийсэн юм. Яагаад Засгийн газар хэрэгжүүлдэг юм гэдэг асуудлаар хамгийн их асуулга тавьсан хүн бий шүү дээ. Энэ хүрээнд Ухаа худгийн ордыг Засгийн газрын тогтоол шийдвэр биш зөвхөн тэмдэглэлээр олгосон нь ил болж гарч ирлээ. Удахгүй асуулгын хариу ирэхээр нь бүрэн эхээр би олон нийтэд мэдээлнэ. 2025 он дөнгөж гаргаад би асуулга тавьсан. Баялгийн сангийн хуулиа хэрэгжүүлээч ээ гэсэн. Би шинэ юм санаачлаагүй шүү дээ. УИХ-ын 2007 оны 27 дугаар тогтоол байна. Засгийн газрын тогтоолууд байна. Үндэсний баялгийн сангийн тухай хууль байна. Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлтийн дагуу орсон 6.2 дахь заалт байна. Энэ хуулиудаа л хэрэгжүүлэх ёстой.
-Ухаа худгийн араас Төгрөг нуурын ордтой холбоотой асуудал яригдаж байна?
-Уг нь би нэг муу компанийн нэр цохож, нэг компанийн асуудлыг яриагүй. УИХ-ын тогтоол нь нэгдүгээр хавсралтаараа 16 ордтой. Хоёрдугаар, хавсралт нь 39 ордтой шүү дээ. Ингээд нийт 55 орд газрын асуудлыг ярьсан. Энэ дундаас нь нэгийг нь шүүрч авч улстөржүүлж ажиллаагүй. Гэтэл үүнийг эсрэг улс төр болгоод байна. Үндэсний баялгийн сангийн тухай хуулийг хэрэгжүүлэхдээ 55 ордыг багцаар нь ярих ёстой. Тэгэхгүй нэг нэгээр ярих юм бол задраад үр дүн багатай байна шүү дээ. Ер нь баялгийн сан баялгийн тэгш хуваарилалтыг ярихаар хаанаасаа санхүүждэг юм бүү дандаа л ийм үйл явдал өрнөдөг юм байна лээ.
-Тэгэхээр ер нь хэрэгжиж, Монголын ард түмэн баялгаа тэгш хүртэх итгэл үнэмшил хэр байна вэ?
-Хэрэгжих байх аа. Би бол итгэж, найдаж байна.
-УИХ-ын даргын захирамжаар 54 ажлын хэсэг байгуулсан шүү дээ. Та ямар ямар ажлын хэсэгт багтаж, хуулийн төсөл боловсруулж байна вэ?
-Би таван ажлын хэсэгт байна. Төрийн хяналт шалгалтын тухай хуулийн төсөл боловсруулах, залуучуудын хөгжлийг дэмжих, дотоод орчныг бохирдуулах эрүүл ахуйн байдлыг хангах, төр хувийн хэвшилтэй өрсөлдөхгүй байх, хүнс, эмийн аюулгүй байдлын чанарт анхаарах зэрэг ажлын хэсэгт ажиллаж байна.
Мөн Татварын багц хуулийн төсөл ажиллаж байгаа. Татварын багц хуулийн төсөлтэй холбоотойгоор хэд хэдэн ажлын хэсэг дээр төсөл боловсруулагдаж байгаа. Тэднийг нэгтгээд удахгүй УИХ-д хуулийн төсөл өргөн барих байх. Мөн төр хувийн хэвшилтэйгээ өрсөлдөж болохгүй гэдэг зарчмын хүрээнд хуулийн төсөл боловсруулж байгаа.
Манай ажлын хэсэг нэлээд олон удаа хуралдаа. Төрийн өмчийн хорооноос хангалттай мэдээлэл авсан. Төрийн өмчийн компаниуд ямар үйл ажиллагаа явуулдаг юм. Ашигтай ажилладаг юм уу, ашиггүй ажилладаг юм уу. Үүнээс ашигтай ажил нь хэд юм гээд бүх судалгаануудыг авсан. Тухайлбал, 2023 онд төрийн өмчийн компаниудын нийт ашгийнх нь 90 хувийг ердөөсөө л гуравхан компани олсон байна.
Уг нь бүгд ашигтай ажиллах ёстой. Гэтэл гуравхан компанийн нуруун дээр бүх ачаагаа үүрүүлчхээд бусад нь нуугдаад ашиггүй ажиллаад байж болохгүй. Тийм учраас энэ ажлын хэсэг бол маш чухал асуудлуудыг хэлэлцэж байна.
Бизнесийн зах зээл гэхэд ажил олгогч талдаа маш их дарамттай байна. Тийм учраас ажилчдынхаа цалинг нэмж чадахгүй байгаа. Дээр нь цагийн ажлын эрх зүйн орчныг сайжруулах шаардлагатай байна. Компани нийгмийн даатгал төлөхгүй гээд түр гэрээ хийдэг. Тэрнээсээ болоод тухайн иргэний эрхийн асуудал хөндөгдөж байдаг.
-Та өмнө нь ЕТГ-ын даргаар ажиллаж байсан. Одоо хууль батлалцаж байна. Өмнө нь ажиллаж байсан туршлага тань хэлээд хэрэг болж байгаа биз?
-Тийм ээ. Би Ерөнхийлөгч Тамгын даргаар нэг жил, дөрвөн сар, 20 хоног ажилласан. Чиг үүргийн хувьд тэс өөр байгууллага шүү дээ. Өмнө нь УИХ-ын баталсан хуульд тавьсан Ерөнхийлөгчийн хориг, эсвэл Ерөнхийлөгчийн байр суурийг илэрхийлдэг, хамгаалдаг байсан. Харин одоо хууль тогтоохоор тангараг өргөсөн. Тэнд ажиллаж байсан туршлага маш их хэрэг болж байна. Хүнд хоёр хоногийн ажил байсан ч туршлага болдог шүү дээ.
Төмөрбаатарын БАТСАЙХАН
Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин
