УИХ-ын гишүүн, Инновац, цахим бодлогын байнгын хорооны дарга Ж.Золжаргалтай цаг үеийн зарим асуудлаар ярилцлаа.

-Ирэх өвлийн утааны асуудлыг одоо л ярихгүй бол оройтох учраас шийдвэр гаргагчдад байнга сануулсаар байгаа. Улаанбаатарын утааг нь бууруулахгүй байгаа түлшний асуудлыг хэрхэн шийдвэл зохиомжтой вэ?

-Утааны асуудлыг одоо л ярьж шийдэх хэрэгтэй гэдэгтэй санал нэг байна. Засгийн газрын тогтоолоор 2025 оны гуравдугаар сарын 1-нээс эхлэн шахмал түлшийг микинг тосоор биш эрчим хүчний баяжуулсан үнс багатай нүүрсээр хийнэ гэж шийдвэрлэсэн. Тогтоол одоогоор хэрэгжээгүй байна. Шахмал түлшний түүхий эдийг солих цаг болсон гэж би үздэг. Учир нь одоо хэрэглэж байгаа завсрын бүтээгдэхүүн буюу микинг гэдэг нь 25-30 хувийн үнслэгтэй шаталт удаан түүхий эд. Өөрөөр хэлбэл, муу шатдаг учраас зуух, яндан муу байх үед угаарын хий ялгаруулж хордуулах эрсдэлийг нэмэгдүүлдэг. Тэгвэл эрчим хүчний баяжуулсан нүүрс нь 10 орчим хувийн үнслэгтэй хэрэглэгч хэрэглэхэд цэвэрхэн, шаталт илүү сайн. Нэг үгээр хэлбэл, түлш хэрэглэж буй хүмүүсийн эрүүл мэнд, хэрэглээнд нийцтэй, угаар гаргаж буй утаа нь бага байдаг учраас тэр. Тиймээс одоо хэрэглэж буй түлшний түүхий эдийг солих зайлшгүй шаардлагатай гэдэг дээр Засгийн газар тогтож тогтоол гаргасан.

-Хөх нүүрс гэж коксожсон нүүрсээ нэрлэж байна уу?

-Хөх нүүрс гэж хагас коксыг хэлж буй. Хагас кокс гэдэг нь нүүрсийг битүү саванд хийж 500 градус орчимд жигнэх үед нүүрснээс тосорхог шингэвтэр зүйл нь уурших үед түүнийг нь цуглуулж аваад химийн үйлдвэрт хэрэглэдэг хэсэг нь. Харин үлдэж байгаа нүүрс нь шатахдаа тортоггүй, дөл бараг байхгүй, удаан, улайсаж, асаж чаддаг. Үүнийг шатаахын тулд нэлээд хэмжээний агаар өгөх хэрэгтэй болдог. Сайн агаар өгвөл утааны угаарын хий бага, харин агаар муу өгвөл угаарын хий ихтэй. Тэгэхээр агаар юунаас хамаарах вэ гэвэл зуух, яндангаас шалтгаална.

Хөх нүүрсийг хагас кокс гэж техникийн хэллэгээр нэрлэдэг. Хятад хэллэгээр хөх нүүрс гэж үгчилж орчуулж байгаа зүйл юм. Хагас кокс тортог бага учраас утаа бага ялгарах нь ойлгомжтой.

Гэхдээ массаар хэрэглэхэд ялангуяа өвлийн тэсгэм хүйтэнд агаар хөлдөх үед инверс /салхи багатай үед газрын гадарга хөрж, дээшлэх тусам агаарын температур нэмэгдэх үйл явцыг температурын инверс гэж нэрлэдэг/ гэдэг үзэгдэл болоход утаа тогтож өтгөрч, багсарна. Энэ үед дахиад л утаанаас үүдэлтэй асуудал үүснэ. Хамгийн гол нь энэ нь маш их мөнгөөр бүтнэ. Өнөөдөр ердийн “Ухаа худаг”-ын баяжмалыг үнэгүй хэрэглэж байгаа шүү дээ. Тэгэхээр үнэгүй түүхий эдээр хэрэглэсэн түлш нэг тонн нь 600 мянган төгрөгийн өртөгтэй. Үүнд их наядаар тоологдох нөхөн төлбөр буюу татаас төлж байгаатай харьцуулаад үзвэл үүнээс хэд дахин их зардал гарна.

Тухайлбал, баяжуулсан нүүрс оруулж ирээд хагас кокс буюу үйлдвэр дээр аваачиж том үйлдвэр бариад түүндээ 500 хэмд нүүрсээ жигнээд гаргаж ирснийг нь хэвлэж шахаад нөгөөх нь шатаж өгөхгүй угаарын хий гаргаад байвал яах вэ. Мэдээж дээр нь шаталтыг дэмжиж баахан нэмэлт бодис хийх тусам зардал өснө.

Юун 600 мянган төгрөг, хэдэн их наядаар нэмэгдэх өндөр эрсдэлтэй. Өөрөөр хэлбэл, нэг өрх хийн халаагуураар өвөлжчих эсвэл цахилгаанаар халаачих боломжоос хэт дээгүүр үнэтэй нүүрсийг хэрэглүүлэх гэж хэдэн их наядаар тоологдох хэмжээний хөрөнгө оруулалттай төсөл хэрэгжүүлэх гэж улайраад байна. Тэгээд энэ нь өвлийн хэт хүйтрэлтээр утаа нь багсарч, бохирдол буурахгүй улмаар иргэдийг бухимдуулах үйл явц давтагдах гээд байгааг би олон удаа хэлсэн.

-БОУАӨ-ийн сайд С.Одонтуяа Агаарын бохирдлыг бууруулах үндэсний хорооны хурал дээр Хатадаас баяжуулсан нүүрс оруулж ирж түлш хийж Улаанбаатарын хэрэглэгчдэд борлуулж утааг бууруулах тухай мэдэгдсэн. Та үүний эсрэг байр сууриа илэрхийлсэн байсан?

-БНХАУ-аас боловсруулсан нүүрс авчирч түлш хийнэ гэсэн яриа өнгөрсөн өвлөөс хойш яригдаж байна. Эрчим хүчний сайд болон хотын дарга ийм зүйл ярьж бөөн шуугиан болоод больсон. Гэтэл сая Агаарын бохирдлыг бууруулах Үндэсний хорооны хурал дээр дахин хөх нүүрс оруулж ирж түлш хийх тухай чих дэлссэн.

Монголчууд Хятад руу нүүрсээ экспортлоод буцааж нүүрсээ аваад түлш хийнэ гэдэг онигоо. Өнгөрсөн жилийн чихэнд сонсогдсоноор нэг тонн хагас кокс буюу хөх нүүрсийг 1.6 сая төгрөг гэж байсан. Одоо түлш хийнэ гэвэл хоёр сая төгрөг гарах байлгүй дээ.

Нэг өрх гурван тонныг түлнэ гэвэл зургаан сая төгрөгийн түлш хэрэглэх нээ дээ. Энэ бол байж боломгүй зүйл. Манайхан түлш, утаатай холбоотой асуудлаа хувааж авсан юм шиг байна. Гэр хорооллын ахуйн хэрэглээний шахмал түлшний асуудлыг Нийслэл хариуцахаар, уурын зуухны халаалтын асуудлыг Байгаль орчин, уур амьсгалын өөрчлөлтийн яам хариуцна гэж. Энэ хэвээрээ байгаа бол Хятадаас боловсруулсан нүүрс оруулж ирж түлш үйлдвэрлэх гээд байгаа нь Нийслэлийнхний санаачилсан ажил юм байлгүй дээ. Ер нь Агаарын бохирдол бууруулах үндэсний хороо салбар дундын асуудал учраас Ерөнхий сайд ахлах нь зохистой. БОУАӨЯ-нд шахмал түлшний технологийг хариуцуулна гэдэг угаасаа зохимжгүй. Түлш эрчим хүчний эх үүсвэр гэдгээр Эрчим хүчний яам талдаа ойрхон. БОУАӨЯ-нд түлшний хэрэглээтэй үйлдэлд сөрөг нөлөөллийг хянах, хэмжих, бууруулах нийтийн эрүүл мэндэд анхаарах талдаа ойрхон. Тиймээс салбар хоорондын уялдааг холбох гэдгээр Ерөнхий сайд ахлах хэрэгтэй.

-Шийдвэр гаргагчид яагаад өртөг өндөр шахмал түлш хэрэглүүлэх гээд байдаг юм бол. Утаа бууруулах өөр гарц шийдэл, санаачилга олон байдаг. Яагаад эдгээрээс сонгож болдоггүй юм бол гэсэн шүүмжлэл бий?

-Олон жил хэдэн их наядаар тооцогдох мөнгө, хөрөнгө зарцуулсан. Гэвч утаа буураагүй, асуудал нь улам даамжирсаар байна. Нийтийн мөнгийг зарахдаа эрсдэлгүй, тодорхой зүйлд зарцуулмаар байна. Өөрөөр хэлбэл, дулаан сууц, дулаан байшинд. Утаа бол үр дагавар болохоос биш шалтгаан нь биш. Байшин, сууц хүйтэн байгаа учраас нүүрс, түлш их шатааж утаа ихээр гаргаж байна. Үүнийг олон жил ярьж байна. Ашгүй хэд хэдэн санаачилга гарч энэ санаачилгын төлөөллүүд нь УИХ-д орж ирсэн.

Хотыг хөгжүүлэх 2040 мастер төлөвлөгөөнд эрчим хүчний хэмнэлттэй орон сууц,байшингийн талаар зорилтууд тусгагдсан. Тэгэхээр энэ асуудалд одоо арай өөр шийдвэр гарах болов уу.

Тиймээс байгаа хөрөнгө, мөнгөө богино хугацаанд хүмүүсийн амьдарч буй орчин нь тохь тухтай дулаан байх хэрэгцээ шаардлагад нийцсэн байшин барилга, орон сууцад зарцуулах хэрэгтэй. Ямар нэгэн эрсдэлгүй айл, өрхөд наалдацтай, дулаанхан суухад нь зориулъя. Утаа бол үр дагавар болохоос биш шалтгаан биш. Тиймээс утааны эсрэг тэмцлээ хаанаас эхлэх вэ гэхээр гэр, байшин сууцаа дулаалахаас эхэлье. Дулаалсан гэр, байшин нь цахилгаан хэрэглэсэн ч бага, нүүрс хэрэглэсэн ч бага, хийгээр халаасан ч бага зарцуулагдахаар байх. Тиймээс байгаа мөнгөө дулаалгад зарцуулъя.

-Нүүрсний сонсголын дараа байгуулагдсан ажлын хэсгийн дүгнэлтийг хэзээ олон нийтэд танилцуулах вэ?

-Нүүрсний сонсголын дараа ажлын хэсэг байгуулагдсан. Энэ ажлын хэсгийн дүгнэлтийг түрүүчийн дөрөв дэх өдөр УИХ-д танилцуулсан. Засгийн газарт дүгнэлт хүргүүлэх тогтоолын төслийг баталсан. Энэ талаар ажлын хэсэг удахгүй мэдээлэл хүргэнэ.

Ц.МЯГМАРБАЯР

Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин