Монголын улс төр, бизнесийнхэн сүүлийн хэдэн жилд “Трафигура”-гийн Э.Жононбаяр гэдэг нууц ноёнтонтой болсон. Түүнийг Жо хэмээн хоорондоо ярьдаг. Жо нь Монголын улс төр, хууль хяналтын томчуудын халамж, хамгаалалтад байдаг.
Цаг хугацааны хувьд “сахал” Д.Эрдэнэбилэгийн домог сарних үеэр энэ Э.Жононбаяр буюу Жо гарч ирсэн. Уг нь “Трафигура” Монголын уул уурхай, банк санхүүгийн салбарт эртнээс түншилж ирсэн. Аль эрт 1990-ээд оны дунд үеэс “Эрдэнэт үйлдвэр”-ээс зэсийн баяжмал авдаг байв.
Мөн манай улсын арилжааны хоёр ч банкинд хувь эзэмшдэг. Харин “Трафигура”-гийн трейдер Э.Жононбаяр Монгол дахь салбар компанийг нь хариуцах болсноор нефтийн бүтээгдэхүүний бизнес нь анхааралд өртөөд эхэлсэн. Товчхондоо, монголчууд тус компанийг “…Хуурамч автобензин, дизелийн түлш үйлдвэрлэдэг” гэж ойлгодог болсон. Үнэхээр ч Монголын нефть импортлогчид Орос, Хятадаас автобензин, дизелийн түлш оруулж ирдэг бол Э.Жононбаяр керосин, нафта зэрэг нефтийн дайвар бүтээгдэхүүнийг оруулж ирэхэд онцгой анхаардаг. Монголд тэдгээрийг ашиглаж нефтийн бүтээгдэхүүн гаргадаг үйлдвэрүүд нь ч бий. Хамгийн гол нь Монголын төрийн уул уурхай, газрын тосны салбар “Трафигура” Э.Жононбаярын Монголд хийдэг нефтийн бүтээгдэхүүнийг Орос, Хятадаас импортолдогтой ижил гэдгийг тогтоон, нийтэд зарлаж чаддаггүй. Тиймээс “…“Трафигура” хуурамч үйлдвэрлэл явуулдаг” гэдэг ойлголт үүссэн байх талтай. Гэхдээ Э.Жононбаярын бизнесийг дэмжих шийдвэрийг Монголын төр дээд түвшиндээ бүгд шахам зүтгэж байгаад гаргаж өгдөг. Тухайлбал, 2023 оноос керосин, нафта зэрэг нефтийн дайвар бүтээгдэхүүнийг Монголд хаалтгүй, онцгой татваргүй оруулдаг болсон. Энэ мэтээр Э.Жононбаяр ер нь л том болсон доо.Тэгвэл саяхнаас, ердөө өчигдөр, уржигдраас дэлхийд нэртэй, санхүүгийн, эрэн сурвалжлах мэдээллийн агентлагууд “…Монгол дахь салбарынхаа луйврын хэргийн улмаас “Трафигура” компани 1.1 тэрбум ам.долларын хохирол амсахаар боллоо” гэсэн мэдээллийг цацаад эхэллээ.
Тодруулбал, уг мэдээлэлд “…“Трафигура” групп Монгол дахь салбарынхаа ажилтнуудын нефтийн бизнесийн луйврын хэргүүдийг илрүүллээ. Энэ нь тус компанид 1.1 тэрбум ам.долларын хохирол учруулж болзошгүй байна.
Түүхий эдийн арилжааны энэ аварга компани өмнө нь компанийнхаа никелийн луйврыг илрүүлж, үүний улмаас 500 сая ам.доллар алдсан. “Ройтерс” агентлаг “…”Трафигура” компани Энэтхэгийн бизнесмэн Пратек Гуптаг никелийг бага үнэтэй металлаар орлуулсан гэж буруутгасан” гэж 2023 оны арванхоёрдугаар сард мэдээлсэн. Тухайн үед Гуптатай тус компанийн хэн нэгэн ажилтан тохиролцож, хамтран ажилласан эсэхийг тогтоохын тулд “Трафигура” ихээхэн чармайлттай шалгасан. Харин Лондонд болсон шүүх хурлын үеэр “Трафигура”-гийн ажилтнууд нь уг хэрэгт хамааралгүй нь тогтоогдсон байдаг. Гэсэн ч тус компани 500 сая ам.долларын хохирол амсаад хоцорсон. Түүнээс хойш хоёр жил хүрэхгүй хугацаа өнгөрч буй бөгөөд дахин томоохон хэмжээний алдагдал хүлээхээр боллоо” гэжээ. Энэ үйл явдалтай холбоотойгоор “Трафигура” компанийн Сингапур дахь газраас өөрийн албан ёсны цахим хуудсаар 2024 оны аравдугаар сарын 30-нд мэдэгдэл хийсэн байна. “…”Трафигура”-гийн Монгол дахь нефтийн бүтээгдэхүүний бизнесийн тухай” уг мэдэгдэлдээ “…Компанийн дотоод хяналт шалгалтын дараа хөндлөнгийн хяналт бүхий шалгалтын явцад “Трафигура”-гийн Монгол дахь нефтийн бүтээгдэхүүн нийлүүлэх бизнест хувь хүмүүс ноцтой зөрчил гаргасан нь тогтоогдсон. Ингэхдээ, бичиг баримтыг хуурамчаар үйлдэж, “Трафигура” компанийн тогтоосноос хэтрүүлсэн мөнгийг төлж, хугацаа хэтэрсэн өрийг зориудаар нуун дарагдуулсан гэмт хэрэг үйлдэгдсэн байна. Энэ нь Монголын нэр бүхий түншүүдтэй хийсэн гүйлгээний нарийн төвөгтэй сүлжээг үүсгэсэн байна.
Хөндлөнгийн хяналт бүхий шалгалтын ажиллагаа үргэлжилсээр байгаа ч “Трафигура” группын хувьд үүнийг ойролцоогоор таван жилийн хугацаанд хуримтлагдсан томоохон эрсдэл гэдгийг тогтоосон. Үүнээс үүдсэн нийт хохирлын багагүй хувийг Монгол дахь манай “Трафигура” компанийн төлөх өр гэж хүлээн зөвшөөрсөн.
Гэхдээ бид үүнийг төлөх үүргээ биелүүлэхийг зорьж байна. Энэ өрийн эргэн төлөх нийт 1.1 тэрбум ам.долларын зээлийн эх үүсвэрийг бүрдүүлэхээр төлөвлөж байна. Мөн хэдийгээр нягтлан бодох бүртгэлийн зохицуулалт бүхий эцсийн аудитад хамрагдаж байгаа ч “Трафигура” 2024 оны санхүүгийн тайландаа олон улсын нягтлан бодох бүртгэлийн стандартын дагуу өмнөх жилийн харьцуулсан тоо баримтыг дахин гаргах шаардлагатай болж магадгүй юм” гэжээ. Мөн энэ талаар Гүйцэтгэх захирал Жереми Уэйр “…Бид Монгол дахь компани маань нефтийн бизнест зүй бус үйлдэл гаргасанд маш их сэтгэл дундуур байна. “Трафигура” ийм буруутай үйлдэл хийх зарчим ёс суртахуун байхгүй. Харин энэ тохиолдолд бид алдаа гаргасан цөөн тооны хүмүүст холбогдох сахилгын арга хэмжээг авч байна. Нарийвчилсан дүгнэлт хийсний дараа энэ асуудал нь Монгол дахь бие даасан үйл ажиллагаанаас тусдаа асуудал гэдэг нь тодорхой болно гэдэгт итгэлтэй байна. Гэсэн хэдий ч бид компанийн хэмжээнд хяналт, хяналтыг сайжруулахын тулд цаашдын арга хэмжээнүүдийг авч байна. Түүнчлэн 2023 онд бизнесийн дотоод хяналтыг нэмэгдүүлж, эдгээр асуудлыг илрүүлэхэд тусалсан “Трафигура”-гийнхаа ажилтнуудын ёс суртахуун, ухамсартай байдлыг хүлээн зөвшөөрөхийг та бүхнээс хүсэж байна. Тэдний хичээл зүтгэл нь бидний дэлхийн бизнест нэвтрүүлэхийг зорьж буй хариуцлага, өмчлөлийн соёлыг харуулж байна” гэснийг мэдээлжээ. Ер нь бол “…”Трафигура”-гийн Монгол дахь салбар болохгүй байна” гэдэг зөвхөн энэ 2-3 өдөрт яригдаж байгаа юм биш.
Энэ талаар 2024 оны хоёрдугаар сард дэлхийн зарим томоохон агентлагууд мэдээлсэн. Тухайлбал “Блүүмберг” агентлаг “… Нууц эх сурвалжийн мэдээлэл” гээд “…”Трафигура”-гийн Монгол дахь нефтийн бүтээгдэхүүний бизнестэй холбоотой зарим асуудлыг илрүүлсэн” гэж мэдээлжээ.
Тэгэхдээ хохирол, алдаглын хэмжээг мэдээлээгүй юм. Харин “…Монголын нефтийн зах зээл харьцангуй бага бөгөөд жилийн хэрэглээ нь 2021 он гэхэд өдөрт 35 мянган баррель орчим, ойролцоогоор 1.0 тэрбум ам.долларын үнэтэй. Тус улсын нефтийн бүтээгдэхүүний ихэнх хэсгийг Орос, Хятадаас төмөр замын сүлжээгээр дамжуулан нийлүүлдэг. Хэдийгээр алдагдал их байх төлөвтэй байгаа ч “Трафигура”-гийн сүүлийн үеийн орлого 7.0 тэрбум гаруй ам.долларын ашиг олсон нь Монголд учирч буй алдагдлыг зохицуулах боломжтой гэдгийг харуулж байна” гэж байв.
Гүйцэтгэх захирал Жереми Уэйрын хэлсэн сахилгын арга хэмжээ нь Э.Жононбаярыг салбар компанийн захирлын үүрэгт ажлаас өнгөрсөн хавар чөлөөлжээ. Түүний тухайд 2012 оноос хойш “Трафигура”-гийн Монгол дахь захирлаар ажилласан.
Хэдэн жилийн өмнөөс л “Трафигура”-гийн захирал залуу Монголд хүч, нөлөөтэй болж байгаа талаарх яриа, мэдээ өргөжиж эхэлсэн. Тэр хэрээр хууль бус үйлдлүүд, тэр дундаа Монгол Улсын хуулиар хориотой оффшортой ч холбогдоод амжсан. “Трафигура”-гийн төв оффис ч энэ талаар анзаарч Сингапур дахь газраасаа дотоод шалгалт оруулсан. Түүгээр яг одоо яригдаж буй Монгол дахь салбарынх нь нефтийн бизнесийн зөрчил илэрсэн байна. Харин “Трафигура”-гийн дээрх мэдэгдлээс зарим нэг зүйл анхаарал татаж байна. “Трафигура”-гийн Монгол дахь салбар буюу Э.Жононбаяр нь “…Бичиг баримтыг хуурамчаар үйлдсэн”, “…“Трафигура” компанийн тогтоосноос хэтрүүлсэн мөнгийг төлсөн”, улмаар “…Монголын нэр бүхий түншүүдтэй хийсэн гүйлгээний нарийн төвөгтэй сүлжээг үүсгэсэн” гэдгийг зарлажээ. Энэ бол фактад тулгуурласан тэдний дүгнэлт байгаа юм. Тэгэхээр Э.Жононбаяртай “төвөгтэй сүлжээ” үүсгэсэн түншүүд нь хэн бэ, улстөрчид үү гэдэг асуулт тавигдаж байна.
Б.ГАРЬД
Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин
