Монголчууд өвөлд дургүй биш уг нь дуртай. Утаатай болохоор нь л дургүй болчихсон юм. Түүнээс биш Монголын өвөл урьдын адил болдгоороо л болж байна. Хотынхонд ч биш буйдхан сууриндаа суугаа хөдөөгийнхөнд ч хамаатай. Яагаад гэвэл тэдний үр хүүхэд, ач зээ, амраг садан, анд нөхдийн аль нэг нь Улаанбаатарт суурьшин л суугаа. Тэдэндээ зовж л суугаа. Ийм хороор амьсгалж, ийм үхлийн хөндийд суугааг нь өдөр бүр шахам харж, сонсож байгаа болохоор зовох нь мэдээж.
Жилийн 7139 амь
Улаанбаатарын утаа хэзээ эхэлснийг хэлж мэдэхгүй юм. 
Ямартай ч “Тунгалаг тамир” кинонд Эрдэнэ хүрээ утаатай байх тухай өгүүлдэг. Тэр үед ч нийслэл утаатай байж. Гэхдээ өнөөдрийнх шиг гадаад орчны агаарын бохирдлын (ГОАБ) нөлөөгөөр жил бүр 2839 хүн нас барж, 269 сая ам.долларын (905 тэрбум төгрөг) алдагдал хүлээж байгаагүй нь лавтай. Мөн дотоод орчны агаарын бохирдлын улмаас жил бүр 1.2 тэрбум ам.долларын (3.9 их наяд төгрөг) эдийн засгийн алдагдал хүлээж, 4300 хүн нас барж байгаагүй байх. Цаашид энэ тоо улам өснө. Улиг болсон утааны талаарх хор уршгийн хамгийн сүүлийн тоо мэдээ нь энэ. Үүнээс илүү тодорхойгоор урхгийг нь тайлбарлаж хэлж мэдэхгүй юм.
Агаарын бохирдолд “цагаан туг” өргөсөн сэтэртнүүд
Бичихээс, ярихаас халгам, залхам зүйл өнөөдөр утаа л болжээ. Сэтгүүлчдийн бичсэн нийтлэл, иргэдийн бичсэн сэтгэгдэл, эрдэмтдийн бичсэн өгүүлэл, судалгаа бүхнийг хэвлүүлж, утааны тухай ярьсан бүхнээ хуурцагт буулгаж, жагссан бүхнийг нь фото зургаар буулгавал шинэхэн байгуулсан Үндэсний номын сангийн өрөө танхимыг дүүргэж мэдэхээр л бид ярьж, хэлэлцэж, тэмцэж ирлээ. Бүх юмны буруутан иргэд л байдаг хойно бид утаатай тэмцэн ядахдаа зуухаа сольж, нүүрсээ больж, яндангаа сольсон. Одоо галын хайчаа соль гэвэл солих л үлдлээ. Өвөлдөө ичдэг “Баавгай болохсон” гэж өөрсдийн амьдралаар хачиргүй кино бүтээгээд дэлхийд гарч чадлаа. “Та нар галаа түлж чадахгүйдээ угаартаж үхэж байгаа” хэмээх дарга сэтэртнүүд 2011 оноос л эхлэн үндэсний хэмжээний хороо байгуулж, утааг “бараагүй” түүхтэй.
Ерөнхийлөгчийн бөөр, Ерөнхий сайдын суга, нийслэлийн Засаг дарга нар болон олон, олон Байгаль орчны сайдын өвөр дамжсан агаарын бохирдлыг бууруулах хороог хэн, хэн удирдаж байсныг эргэн саная.
2011 Нийслэлийн агаарын бохирдлыг бууруулах Үндэсний хороо байгуулав
- Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдоржийн 2011 оны гуравдугаар сарын 3-ны өдрийн 43 дугаар зарлигаар “Нийслэлийн агаарын бохирдлыг бууруулах Үндэсний хороо” (цаашид “НАББҮХ” гэх)-г Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын дэргэд байгуулав.
2012 Агаарын бохирдлыг бууруулах үндэсний хороо болов
- Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдоржийн 2012 оны 171 дүгээр зарлигаар дээрх Нийслэлийн агаарын бохирдлыг бууруулах Үндэсний хороог татан буулгаж ЕТГ-ын дэргэд Агаарын бохирдлыг бууруулах үндэсний хороог байгуулан түүний ажиллах журмыг баталсан байна.
2013 Ерөнхий сайдын дэргэд ирэв
- 2013 оны арванхоёрдугаар сард Агаарын бохирдлыг бууруулах үндэсний хороог Ерөнхий сайд Н.Алтанхуягийн дэргэд ажиллуулахаар болов.
2014 Байгаль орчин, ногоон хөгжил, аялал жуулчлалын яаманд очив
- 2014 онд Ерөнхий сайд Н.Алтанхуягийн захирамжаар Агаарын бохирдлыг бууруулах үндэсний хороог татан буулгаж, чиг үүргийг БОНХАЖ-ын яаманд шилжүүлж, Байгаль орчин, ногоон хөгжил, аялал жуулчлалын сайд Н.Батцэрэг тэргүүлэв.
2015 Засгийн газар дахин дэргэдээ авав
- 2015 онд Ерөнхий сайд Ч.Сайханбилэгийн захирамжаар Агаарын бохирдлыг бууруулах үндэсний хороог дахин дэргэдээ ажиллуулахаар болов. Энэ хугацаанд Ерөнхий сайд Ч.Сайханбилэг, Ерөнхий сайд Ж.Эрдэнэбат нар тэргүүлж байв.
2017 Агаарын бохирдлыг бууруулах үндэсний хороог татан буулгав
- 2017 онд Ерөнхий сайд Ж.Эрдэнэбат Орчны бохирдлыг бууруулах үндэсний хороог байгуулж, АББҮХ-г татан буулгасан. Шалтгаан нь зөвхөн агаарын бохирдол бус орчны бохирдлын асуудал гарч ирэв.
2017-2022 Байгаль орчин аялал жуулчлалын яамны дэргэд ирэв
- 2017 оноос Орчны бохирдлыг бууруулах үндэсний хороог Байгаль орчин, аялал жуулчлалын сайд Н.Цэрэнбат - 2020-2021 оноос Орчны бохирдлыг бууруулах үндэсний хороог Байгаль орчин, аялал жуулчлалын сайд, Орчны бохирдлыг бууруулах үндэсний хорооны дарга Д.Сарангэрэл - 2021-2022 онд Орчны бохирдлыг бууруулах үндэсний хороог Байгаль орчин, аялал жуулчлалын сайд Н.Уртнасан - 2022 оны нэгдүгээр сараас Байгаль орчин, аялал жуулчлалын сайд Б.Бат-Эрдэнэ нар тэргүүлэв.
2023 Эрчим хүчний сайд тэргүүлэв
- 2023 оны хоёрдугаар сарын 1-нээс Эрчим хүчний сайд Б.Чойжилсүрэн Орчны бохирдлыг бууруулах үндэсний хороог даргалав.
“Орчны бохирдлыг бууруулах үндэсний хороо хөтөлбөрийг улсын хэмжээнд хэрэгжүүлэх салбар дундын үйл ажиллагааг зохицуулах, хэрэгжилтэд нь хяналт тавих үүргээ биелээгүйгээс Засгийн газраас хэрэгжүүлж буй хөтөлбөрийн үр нөлөө буурах нөхцөл бүрдсэн” хэмээн Үндэсний аудитын газраас дүгнэлт гаргасныг мөн сануулъя.
.PNG)
Утааг “бараагүй” сан
2010 оны 273 дугаар тогтоолоор “Цэвэр агаар сан”-г байгуулж, удирдах зөвлөлийн ажиллах журам болон бүрэлдэхүүнийг баталсан. Сангийн дүрэм, бүтэц зохион байгуулалт, стратегийг ЦАС-ийн удирдах зөвлөлийн саналыг үндэслэн БОАЖС (Л.Гансүх)-ын 2011 оны А-200 дугаар тушаалаар баталсан. Харин 2015 оны арваннэгдүгээр сард ЗГТСТХ-д өөрчлөлт орсонтой холбоотойгоор Засгийн газрын 2015 оны 501 дүгээр тогтоолоор ЦАС-г татан буулгаж, хэрэгжүүлж байсан чиг үүргийг БОАЖЯ-нд шилжүүлсэн билээ. ЦАС ажиллах хугацаанд буюу 2011-2015 онд улсын төсвөөс сангийн үйл ажиллагаанд 93.4 тэрбум төгрөг зарцуулсан гэдгийг Үндэсний аудитын газраас мэдээлж байсан билээ. Харин энэхүү сангийн даргаар ажиллаж байсан Н.Хүрэлсүх тэргүүтэй хүмүүс 5.1 тэрбум төгрөг завшсан нь 2014 онд тогтоогдсон гунигт түүхтэй.
Хууль, хяналтын байгууллагад шалгагдсан хэргүүдийг эргэн сануулбал
- ЦАС-аас түлш нийлүүлэх тухай албан ёсны гэрээ байгуулаагүй “Шарын голын энерги Болд” ХХК-д ажлын гүйцэтгэл, ажил дүгнэсэн баримтгүйгээр 2011 онд 2,260.0 сая, 2012 онд 466.5 сая, бүгд 2,726.5 сая төгрөг;
- Сургалт, семинарын зардал нэрээр “Хорчихуйн булаг” ХХК-д 2012 онд нийт 116.0 сая төгрөг;- Ажлын хөлс нэрээр “Орхон сайхан булаг” ХХК-д 2012 онд 21.4 сая төгрөг;
- Түлш нийлүүлэх гэрээ нэрээр “Шарын гол дулаан” ХХК-д 2011 онд 240.0 сая төгрөг;
- Монгол патентын зуухны үнэ нэрээр “Анандложистик” ХХК-д 2012 онд 429.7 сая төгрөгийг санхүүжүүлсэн хэргүүд шалгагдаж байсан билээ;
Утааг “сонсоно"
Улиг болсон утааны талаарх сүүлийн сонин гэвэл, бухимдал нь утаа гартал уурсаж буй Ч.Ганжавхлангийн уриалсан жагсаалд очоогүй ч “Утааны сонсгол хийцгээе. Төсвийн зарцуулалтад хяналт, үнэлгээ хийж, сайжруулцгаая” цахим өргөдөлд 71,343-уулаа нэгдээд буй. Арванхоёрдугаар сарын 10-нд өргөдлийг санаачлагч иргэний нийгмийн байгууллагуудыг төлөөлж “Агаарын харуул” НҮТББ (Breathe Mon-golia - Clean Air Coalition) өргөдлийг санаачлагч иргэн Б.Мөнгөнхишиг болон иргэний нийгмийн байгууллагын төлөөлөл УИХ-ын Тамгын газрын дэд дарга нар болон холбогдох албаны хүмүүстэй уулзалт хийгээд буй.
УИХ-ын Тамгын газраас өргөдлийн зорилгыг тодорхой болгохыг санал болгосон. Харин өргөдөл гаргагчид анх гаргасан цахим өргөдөлд дурдсан агаарын бохирдолтой холбоотой бодлого шийдвэр, хэрэгжсэн төсөл, хөтөлбөр, үйл ажиллагааны төсөв, гүйцэтгэл, ил тод байдалд хяналт, үнэлгээ хийж, түүн дээр үндэслэн цаашид авч хэрэгжүүлэх богино, дунд, урт хугацааны төлөвлөгөөг сайжруулах нийтийн сонсгол зохион байгуулах зорилгоор санаачилсан гэдгийг мэдэгдсэн. Утаатай хамт өнгөрүүлсэн “дурсамж”-аа эргэн санахаар болсон нь нэг ч гэсэн алхмын дэвшил юм даа.
Эх сурвалж: Үндэстний ТОЙМ сэтгүүл
