Дундговь аймгийн Баянжаргалан сумын ахмад багш, Монгол Улсын Соёлын тэргүүний ажилтан Чойжамцын Шинэбаяртай ярилцлаа.

-Та Дундговь нутагтаа олон жил соёлын үрийг тарьсан багш хүн. Хэдэн онд ямар сургууль төгсөж байв?

-Би 1950 онд төрсөн. Бидний үед мэргэжил боловсрол, сургууль соёл гэдэг юм хомс байлаа шүү дээ. 1968 онд Ардын дуу бүжгийн чуулгын дэргэдэх Дуу хөгжмийн мэргэжил дээшлүүлэх зургаан сарын курсэд сууж нотны мэдэгдэхүүнтэй болж байлаа. Нэрт хөгжмийн зохиолч Дагвын Лувсаншарав багш манай ангийг удирдаж бидэнд хичээл заадаг байсан юм. Тус курсээ төгсчихөөд орон нутгийнхаа соёлын төвийн эрхлэгчээр ажлын гараагаа эхэлсэн. Мөн 21 жил сургуульд дуу хөгжмийн багшаар ажилласан байна. Ингэхдээ арав гаруй жилд нь сургуулийн нийгмийн ажилтны албыг давхар хашиж байлаа. Тэртээ 1968 оноос хойш 45 жил улсад тасралтгүй ажиллажээ. Хүн гэдэг амьтан өөрийн сонирхсон зүйлдээ мэрийнэ гэж нэг юм байх юм даа. Би сурахаасаа өмнө гурван жил мал дээр байсан юм. Тэр хугацаанд тэмээний бөхөнд өлгөсөн гармон хөгжмөө оролдож явахдаа л хөгжмийн мэдрэмж суусан даа.

-Та хэчнээн шавьтай вэ?

-Хүүхдүүдэд соёл урлагийн мэдрэмж олгох хичээлийг 21 жил орж байсан учир маш олон шавьтай болсон байна. 4000 гаруй шавь бий болов уу гэсэн өөрийн тооцоолол байна. Мөн дуу хөгжим, соёл урлагт дуртай, авьяастай хүүхдүүдийг нэгтгэж хамтлаг байгуулан ажиллуулж явлаа. Ингээд бодохоор надад 130 гаруй гарын шавь бий.

-Та дууны аялгуу зохиож байв уу?

-Би гурван сүлд дуу зохиосон. Сумынхаа сургуульд зориулж “Бидний сургууль” гэж дуу зохиосон. Мөн “Домог оршсон нутаг” хэмээх сумынхаа сүлд дууны аялгууг зохиосон. Түүнчлэн Сумын оролцооны байгууллагадаа “Бүтээлч ирээдүйн дэвшил өөдөө” гэх дуу зохиож өгсөн. Монголын Моцарт гэгддэг Б.Өнөржаргалд “Уртын дуундаа би хайртай” гэж дууны үг зохиож өгсөн юм. Харин Б.Өнөржаргал аялгууг нь хийснээр бүтсэн тэр дуу олон хүнд хүрсэнд талархаж явдаг.

-Дуу хуурын өлгий нутаг гэгддэг танай нутгаас төрөн гарсан урлаг соёлын олон зүтгэлтэн бий шүү дээ. Та Зууны манлай уртын дуучин Н.Норовбанзад, Монгол Улсын Ардын жүжигчин Н.Дагийранз, “Морины” Ж.Нансалмаа, дуурийн Г.Хайдав гуай нартай уулзаж байсан болов уу?

-1968 онд Дуу хөгжмийн мэргэжил дээшлүүлэх зургаан сарын курсэд сурч байхад тэр томчуул ирж уулздаг, хичээл заадаг байсан юм. Г.Хайдав гуайг би мэднэ ээ. Дундговьд “Соёл урлагийн 10 хоног” гэж болдог байхад ирж ажиллаж, багшилж байсан юм. Түүнчлэн Н.Дагийранз гуайтай мөр зэрэгцэн урлаг соёлын ёслолд мөн ч олон оролцож явсан даа. Мөн Дундговь нутгаас төрөн гарсан С.Дашдооров, Долгорын Нямаа, До.Цэнджав гээд алдар цуутай аугаа найрагчид бий. Би До.Цэнджавтай нэгэн цагт мөр зэрэгцэн ажиллаж явлаа. Намайг Өндөршил суманд багшилж байхад манай сургуулийн захирал байсан юм.

-Та Бүх ард түмний урлагийн их наадмаас алт, хүрэл медаль хүртэж байсан юм билээ. Анх хэдэн онд энэ наадамд оролцож байв?

-1971 онд Бүх ард түмний урлагийн анхдугаар их наадам болж байхад медаль гэдэг асар үнэтэй байлаа шүү дээ. Тэр жил аймагтаа уртын дууны төрөлд оролцож тус наадмаас алтан медаль хүртэж байв. 1971, 1976, 1986 онуудад энэ наадамд өөрийн авьяас чадвар, хүч хөдөлмөрөө дайчлан оролцож алт, хүрэл медаль хүртсэн. Өөрт заяасан авьяас чадвараа хүүхэд багачуудад зааж сургаж, урлагийн салбарт амьдрал, ар гэрээ хаяад олон жил зүтгэж явсныг маань төр засаг үнэлж 2000 онд Соёлын тэргүүний ажилтан, 2002 онд “Алтан гадас” одон, 2010 онд Монголын ахмад багш нарын холбооны “Багшийн гавьяа” дээд одон, 2013 онд Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одонгоор шагнасанд талархаж явдаг. Соёл урлагийн байгууллагад ажиллаж байхдаа нэг хамтлагтай байсан юм. Би дуу хөгжим, жүжиг тоглодог, концерт бэлтгэдэг дөрвөн гишүүнтэй “Наргиа” гэж хамтлагийн гишүүн явлаа. Ж.Гүррагчаа баатар манай аймагт анх удаа ирэхэд нь манай хамтлагийг урьж концерт тоглуулж байсан нь тод санагддаг даа. Энэ нь бидний хувьд нэр төрийн хэрэг байлаа.

–Өнөө жил Баянжаргалан сумын түүхт 100 жилийн ой болох гэж байна. Танай сумаас төрөн гарсан алдар, гавьяатнууд хэн, хэн байна вэ?

-Өдгөө Говьсүмбэр аймгийн Дуу бүжгийн Боржигин чуулгад гоцлол бүжигчин, бүжиг дэглээчээр ажиллаж буй О.Цэрэнжаргалыг би гурван настайгаас нь дагуулж, багш шавийн барилдлагатай болж, урлагийн тайзнаа анх хөл алхуулж байлаа. Шавь минь энэ наадмаар МУГЖ цол хүртэж байгаа юм байна. Үүнд багш нь машид талархаж, бахархаж байна. Мөн сум орон нутгийн маань концерт, хүндэтгэлийн тоглолтод оролцож буй хүүхэд залуучууд бүгдээрээ миний гараар орсон шавь нар. Багш нь хэдэн шавь нараараа л үргэлж бахархаж явдаг. Төрөлх сумынхаа 100 жилийн ойд зориулж зургаан чулуун хөгжим хийж зорин ирсэн ард түмэндээ сонирхуулъя хэмээн бодож сууна. Нэлээн удаан явж чулуу хайж, түүсэн. Бүдүүн, нарийн хоёр эгшиг нь олдоц муутай харин голын өнгөнүүд нь элбэг олддог юм. 100 жилийн ой гэдэг түүхэнд нэг л удаа тохионо. Энэхүү түүхэн ойг үзэх нь их хувь заяа. Нутгийн зон олон минь баяр наадмаа өргөн дэлгэр тэмдэглэж, ажил амьдрал нь өрнүүн, өөдрөг, дэвжин дээжилж явахын ерөөлийг тавья.

Ө.АНХЗАЯА

Эх сурвалж: Өдрийн сонин