Үндсэн хуулийн цэц улс төрийг дагах уу, Үндсэн хуулиа дагах уу гэсэн хүндхэн давааны ард өчигдөр гарлаа. Асар их эсэргүүцэл, явуулга, нөлөөлөл өнгөрсөн өдрүүдэд Цэц рүү чиглэж байв. Энэ бол Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн тухай хууль Үндсэн хууль зөрчсөн эсэх. Тодруулж хэлбэл, Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийг 6 жилд нэг удаа сонгоно гэх заалт буюу одоогийн Ерөнхийлөгч Х.Баттулга дахин нэр дэвшиж болох уу гэх цаад агуулга байв.
Учир юу гэвэл УИХ-аас 2019 оны арваннэгдүгээр сарын 14-ний өдөр Үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулж баталсан. Хуулийн Гучдугаар зүйлийн 2-т “...Ерөнхийлөгчөөр тавин нас хүрсэн, сүүлийн таваас доошгүй жил эх орондоо байнга оршин суусан, Монгол Улсын уугуул иргэнийг зургаан жилийн хугацаагаар зөвхөн нэг удаа сонгоно” гэсэн юм.
Энэ заалт нь 2025 оны долдугаар сарын 1-нээс хэрэгжиж эхлэх хуулийн төсөл явж байв. Харин ЕТГ-ын дарга З.Энхболд Ерөнхийлөгчийг төлөөлж УИХ-ын Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны 2019 оны есдүгээр сарын 7-ны хуралдаанд орж, хэрэгжих хугацааг наашлуулах санал гаргасан. Үүний дагуу дээрх заалтын хэрэгжих хугацааг “...2020 оны тавдугаар сарын 25-наас эхэлж мөрдөх”-өөр баталжээ.
ЕТГ-ын дарга З.Энхболд “...Үндсэн хууль өөрчлөгдсөн байдаг. Дахиад хуучин Үндсэн хуулийн дагуу сонгууль явуулаад байх нь зохимжгүй учраас 2021 он болгох нь зүйтэй. Гэхдээ техникийн хувьд ийм хүндрэлүүд гарна, үүнийг ажлын хэсэг, Байнгын хороо, УИХ харгалзаж үзэхгүй бол болохгүй. Түүнийгээ шинэ сонгуулиас хойш мөрдөнө гэхээр өмнө нь явах, 2021 оны тавдугаар сард явагдах Ерөнхийлөгчийн сонгууль өөрөө шинэ хуулиар явах ёстой. Тэр шинэ хуулиа гаргахын тулд Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн хуулиа өөрчлөх хэрэгтэй. Тэгэхээр тэр өдрөөс эхэлж мөрдөж болохгүй. Ядаж жилийн өмнө, хагас жилийн өмнө мөрдөхгүй болохоор Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн хуульдаа “...Зургаан жилд нэг удаа” гэдгээ хийж чадахгүй. Хугацаа өөрчлөгдөхгүй шүү дээ. Тэгэхээр Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн хуулиа батлаад, тэр хууль баталсаны дараа оролцох гэж байгаа хүмүүс нь бэлтгэлтэй байхаар бодоод, ядаж хагас жилийн өмнө УИХ-ын сонгуулийн хуулийг өөрчилдөг шиг процессуудаа явуулаад, гэхдээ тэр хооронд одоогийн Ерөнхийлөгчийг 2021 онд ажлаа дуусах хүртэл нь ажлаа хийх бололцоог нь хангаж өгөхийн тулд нэг шилжилтийн хууль бичихгүй бол болохгүй байх гэж бодож байгаа юм. 25-ыг 21 болгохоос гадна тийм практик шаардлага гарах болов уу. Яагаад гэвэл Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн хуульдаа өөрчлөлт оруулна. Түүний дагуу хүмүүс өрсөлдөнө. Тэр хүмүүсээс хэн нэг нь шалгараад Ерөнхийлөгч болсны дараа нь энэ хууль чинь үргэлжилж эхлэх биш, сонгууль явуулахаас өмнө Үндсэн хуулийнхаа өөрчлөлтийн хугацааг тавихгүй бол болохгүй гэдэг ийм байр суурьтай байна” гэсэн байдаг юм.
Үүнийг ч нэр бүхий хуульчид, улстөрчид хангалттай тайлбарлаж, хэлсэн. Гэвч одоогийн Ерөнхийлөгч Х.Баттулга өөр саналтай явж ирсэн. Түүнд мэдээж дахин нэр дэвших амбиц бий. Тэр амбицаа ҮХЦ дээр хоёр ч удаа "айлчилж" илэрхийлсэн. Ингэхдээ тэрээр
Эхлээд 2021 оны хоёрдугаар сарын 10-нд Цэц дээр очсон. Тэгэхдээ “...“Өнөөдөр би Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн хувиар анх удаа Үндсэн хуулийн Цэц дээр ирж байна. Монгол Улсын Ерөнхийлөгч нь Үндсэн хуульд заасны дагуу нийт ард түмнийг төлөөлдөг субьект.
2020 оны арванхоёрдугаар сарын 24-ний өдөр батлагдсан Засаг захиргаа, нутаг, дэвсгэрийн нэгж, түүний удирдлагын тухай хууль, 2020 оны арванхоёрдугаар сарын 31-ний өдөр батлагдсан Авлигын эсрэг хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хууль, 2021 оны нэгдүгээр сарын 15-ны өдөр батлагдсан Монгол Улсын шүүхийн тухай хууль нь Үндсэн хуульд нийцэхгүй асуудлууд олон байна. Иймд, Үндсэн хуулийн Цэцэд хүсэлт гаргахаар өөрийн биеэр ирж байна. Учир нь эрх баригч нам Үндсэн хууль зөрчин, олонхоороо хүч түрж ийм байдалд хүргэлээ. Ерөнхийлөгчийн хувьд энэ асуудалд санаа зовниж байна” гэсэн.
Дараа нь 2021 оны хоёрдугаар сарын 21-нд очив. Ингэхдээ Цэцэд гаргасан иргэдийн мэдээлэлтэй холбогдуулан Үндсэн хуулийн цэцийн гишүүн Д.Солонгоос ирүүлсэн тайлбар гаргуулах, байр суурь тодруулах албан бичгийн хариуг өөрийн биеэр аваачиж өгсөн. Тэр үеэрээ “...Үндсэн хуульд хүн бүр хуулийн өмнө тэгш эрхтэй байна, хүнийг ялгаварлан гадуурхаж болохгүй, Монгол Улсын иргэд сонгох, сонгогдох эрхийг баталгаатай эдэлнэ гэх мэт маш тодорхой зохицуулалт, суурь зарчмууд бий болсон. Энэ бүхнийг үгүйсгэж, Үндсэн хуулийг дуртайгаараа тайлбарлаад, мушгиад байж болохгүй.
Үндсэн хуулийн Цэц өөрийнхөөрөө эцэслэн шийдвэрлэж, жишиг тогтоосон асуудлаа дахин дахин авч хэлэлцээд байдаггүй гэж бодож байна. Жишээ нь, 1997 онд Пунсалмаагийн Очирбат гурав дахь удаагаа нэр дэвшсэн. Үндсэн хуулийн Цэц дээр ийм маргаан үүсэж, улмаар П.Очирбат нэр дэвших эрхтэй, Үндсэн хууль зөрчөөгүй гэж шийдвэрлэж, энэ асуудалд цэг хатгасан байна” гэж ярьсан юм.
Үндсэн хуулийн цэц улс төр, Үндсэн хуулийн алиныг дагах шийдвэрийн өмнө үргэлж ирж байдаг байгууллага. Энэ ч удаа ч тийм байлаа. Үндсэн хуулийн цэц өчигдөр Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн тухай хууль нь Үндсэн хууль зөрчсөн хэмээн үзсэн бөгөөд одоогийн Ерөнхийлөгч Х.Баттулга дахин нэр дэвших эрхгүй гэдгийг баталлаа.
Цэцийн дээр хөх тэнгэр л байдаг, Цэцийн дээр Үндсэн хууль л байдаг гэж манай нэрт хуульч, эрдэмтэд хэлсэн удаатай. Цэц энэ удаа улс төрийг биш Үндсэн хуулиа дагалаа!
Эх сурвалж: shuurhai.mn Г.ОЧИР