Энэ дэлхийд жил бүр хүн ам ихтэй нүсэр том хотууд олон олноороо нэмэгдсээр байна. Манай Улаанбаатар тэр агуу том хотуудтай харьцуулбал багавтар тосгон суурин мэт. Дэлхий нийтэд суу алдар нь түгсэн олон сая оршин суугчидтай том хотуудад тухайн цаг үедээ шийдвэрлэгдсэн олон олон ЭКО НӨХЦЛҮҮД манай хотын оршин суугчдыг эрсдэлд хүргэсээр байна. Тэр асар том хотуудын агаарын бохирдлын хэмжээ манай нийслэл шиг сүүлийн байр эзлэхгүй байна. Энэ нь нэг талаас цаг уурын нөхцөлтэй, нөгөө талаас эдийн засгийн хүч чадалтай шууд холбоотой.Түүнчлэн хөрс, усны бохирдол, агаарын тоосжилт,хүчилтөрөгчийн хомсдол зэрэг олон хүчин зүйл манай хотын оршин суугчидад зохисгүй нөлөө үзүүлж байна. Цаг агаарын тааламжтай сайхан зуны улиралд ч үер ус, хүчит салхи, хэт халалтын сөрөг нөлөөлөлд нэрвэгдэх явдал байсаар байна. Цаг уурын харьцангүй тааламжтай нөхцөлтэй орнуудын том хотуудад ахуйн дулааны асуудлаа бага хэрэглээтэй цахилгаан энерги,байгал орчны бохирдол үүсгэдэггүй шатдаг хийг ашиглан эдийн засгийн бага хүндрэлтэйгээр шийдвэрлэж чаддаг байна. Манай орны цаг уур дүн өвөлдөө хэт хүйтэн байх тул хямд үнэтэй хийн түлш, цахилгаан халаалтаар дулааны асуудлаа бүрэн шийдвэрлэх боломжгүй юм. Хасах 30 хэмээс илүү хүйтэн үед дулаан гаргах чадал багатай хүрэн нүүрсийг түлшинд хэрэглэхэд агаарын бохирдлыг хэт нэмэгдүүлэх эрсдэл гардаг. Энэ нь хүрэн нүүрсний дулаан гаргах илчлэгийн хэмжээ 3500 ккал -аас ихгүй, хүрэн нүүрс түлэлтээс ялгарах дэгдэмхий хийн гаралт 40- 50 % байдагтай холбоотой. Улаанбаатар хотыг нэрвэж байгаа агаар,хөрс, усны бохирдол, хүчит салхи, аадар борооны гамшгаас хор хөнөөл багатай гарах хамгийн шалгарсан сайн арга бол хотыг бүхэлд нь “НОГООН ХУЧЛАГАТ ХОТ”болгох явдал гэж би үздэг. Нэгэн цаг үед “АЗИЙН ЦАГААН ДАГИНА” гэж яруу найрагчийн дэврүүн сэтгэлээр нэрлэж байсан нийслэл хотоо “АЗИЙН НОГООН ДАГИНА”болгохсон.
Хэрэв манай хот дэлхийн бусад том хотууд шиг ой модны хангалттай бүрхүүлтэй байсан бол дэлхийн цаг уурт хүчирхэг нөлөө үзүүлдэг нарны цацрагийн ойлт ба шингээлтийн альбедо - гийн хэмжээст эерэг нөлөө үзүүлэх байсан. Альбедо-гийн ойлтын үзүүлэлт шинэ цастай үед 85-95 %, навчит ба шилмүүст ойгоор бүрхэгдсэн газарт 10-20 % байдаг. Энэ нь ой модны орчны температурт үзүүлэх эерэг нөлөөлөл болно. Өөрөөр хэлбэл ой мод, ургамалжилт нь орчны температурыг 10- 20 % дээшлүүлж чаддаг байна.
Ой мод, бут сөөг, ургамалжсан бүрхүүл нь орон нутгийн чанартай салхины хүчийг саатуулан барих нөлөөллийг үзүүлдэг.
Ой мод, бут сөөгт ургамалан хучилт нь бий болсон агаарын бохирдлын 20-30 % - г өөртөө шингээн авч цэвэршүүлж чаддаг байна.
Манай орны нөхцөлд ногоон бүрхэвчийн идвхитэй ургаж цэцглэх хугацаа нь харьцангүй бага боловч тэр нь хүний амьсгалах хүчилттөрөгчийг ялгаруулж эрүүл мэндэд мэндэд юугаар ч орлуулашгүй сайн нөлөөг үзүүлдэг. Зөвхөн 1 га ой мод жилдээ 10 тэрбум шоо метр хүчилтөрөгчийг үйлдвэрлэн гаргана.
Улаанбаатар хот шиг газар зүйн огцом налуу бүхий( рельефийн) тогтоцтой газарт ой ба сөөгт ургамалан бүрхэвчийн үндэс нь хөрсийг ус ба салхины зөөвөрлөлтөөс хамгаалж, чийгийг урт удаанаар хадгалах нөхцлийг хангах ба усны ууршилтын хурдацыг эрс багасгана. Ингэснээр агаарын чийгшилтийн горимыг сайжруулдаг.
Ой мод нь газрын гадаргуу орчмын салхины хүчийг хязгаарлаж хөрсний гадаргуугаас үүсэх тоосжилтийн хор хөнөөлийг эрс багасгана.
Ой мод нь нарны гэрэлийн шууд тусгалыг бууруулдаг тул аадар борооны эрчимжилтийг сааруулах ба ид халууны үед чийглэг, сэрүүн нөхцөлийг бүрдүүлэнэ.
Ургамалан бүрхэвчийн нягт шигүү үндэс нь хөрсний сийрэгжилтийн горимыг сайжруулж хөрсөн дээр буусан бохирдлыг шингээн авч цэвэршүүлнэ.
Ургамалан бүрхэвч ой мод нь амьдралын нэгэн мөчлөгөө дуусгах үедээ навч нахиагаа газар унагааж дараа дараачийн жилдээ ашиглагдах био бордоогоо өөрөө бэлтгэнэ.Ой модноос ялгарах эфирийн тослогт бодисуудын хурц содон үнэрт молекуулууд янз бүрийн өвчний нянгуудыг дарангуйлан үхүүлдэг.
Шигүү тариалсан мод бут нь оршин суугчдыг авто машины дуу чимээнээс хязгаарлан хамгаалж аятай тухтай амьдрах нөхцлийг хангадаг.
МОНГОЛЧУУДЫН ХҮН АМЫН 50 ОРЧИМ ХУВЬ НЬ АМЬДРАН СУУДАГ УЛААНБААТАР ХОТОО БҮХ АРД ТҮМНИЙ ХҮЧИН ЧАРМАЙЛТААР “НОГООН ХОТ”БОЛГОХ ЗОРИЛТЫГ ДЭВШҮҮЛЖ ХЭРЭГЖҮҮЛБЭЛ ОРШИН СУУГЧИДЫН ЭКО НӨХЦӨЛ ЭРС ДЭЭШЛЭНЭ.
Л.Лхагва
