Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг Хүүхэд, гэр бүлийн хөгжил, хамгааллын ерөнхий газрын дарга Т.Ихтамиртай Хүүхэд хамгааллын тухай хуулийн талаар ярилцлаа.
- Өнгөрсөн намрын чуулганаар Хүүхэд хамгааллын тухай хуулийг шинэчлэн баталсан. Энэ хууль батлагдсанаар нийгэмд ямар ач холбогдол, үр нөлөө үзүүлэх вэ?
- Анх 2016 онд Хүүхэд хамгааллын тухай хуулийг батлан гаргасан. Харин УИХ-ын 2020 оны 24 дүгээр тогтоолоор баталсан Засгийн газрын 2020-2024 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөрт Гэр бүл, хүүхэд, залуучууд, ахмад настан, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн эрхийг дээдэлсэн, нийгмийн бүх бүлгийн оролцоог хангасан хүний хөгжлийн цогц бодлого хэрэгжүүлнэ гэж заасан байдаг. Тийм учраас үүний хүрээнд УИХ-аас энэ оны нэгдүгээр сарын 17-ны өдөр Хүүхэд хамгааллын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгыг баталсан юм. Харин тус хууль энэ оны есдүгээр сарын 1-ний өдрөөс хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж эхэлнэ.
Өмнөх 2016 онд баталсан хууль зургаан бүлэг, 25 зүйлтэй байсан бол энэ удаад долоон бүлэг, 57 зүйлтэй болгосон. Нэг үгээр хэлбэл, хуулийн үйлчлэх хүрээг нэлээд өргөжүүлж өгсөн. Тухайлбал, хүүхдийг үл хайхрах хүчирхийллийн хэлбэрийг хуульчилж өгсөн нь маш чухал заалт болсон. Ер нь бол Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт байнга болон түр оршин сууж байгаа хүүхэд манай улсын харьяат эсэхээс үл хамааран энэ хуулийн үйлчлэлд хамаарна.
Мөн олон улсын гэрээнд заасан тохиолдолд гадаадад амьдарч байгаа манай улсын харьяат хүүхдүүд болон 18-21 насны хүнд хүүхэд хамгааллын тусламж, үйлчилгээг үзүүлэхээр заасан. Дээрээс нь хүүхэд хамгааллын үйлчилгээг шуурхай тусламжийн, хамгаалах болон нөхөн сэргээх, урьдчилан сэргийлэх гэсэн гурван үе шаттай байхаар тусгасан.
Гэр бүл, нийгэм, боловсролын орчинд хүүхдийг хэрхэн хамгаалах вэ гэдгийг тодорхой болгож, хэрэв зөрсөн тохиолдолд хүлээлгэх хариуцлагыг өндөржүүлж өгсөн. Ингэснээр хүүхэд хамгаалалд төр, иргэний нийгмийн байгууллага, гэр бүл, сургууль гээд нийгмийн бүхий л салбар хамтран ажиллах, уялдаа холбоог сайжруулах нөхцөл бололцоог хангаж, тэдний үүрэг, оролцоог хангаж өгсөн. Хуулийг олон нийтэд сурталчлан таниулах ажил одоо улс орон даяар хийгдэж байна.
Хүүхдийн төлөө үндэсний зөвлөл яамдуудаар явж, хүүхэд хамгааллын бодлоготой байх. Эцэг, эхийн зөвлөлийг байгуулах, ажил олгогч ажилтандаа хүүхдэдээ цаг зав гаргах боломжийг олгох ажлыг хийх зэргийг хуульчилж өгсөн.
- Гол, гол ямар чухал заалт байгаа вэ?
- Эцэг, эх хүүхдийнхээ эрх, нэр төрд сөргөөр нөлөөлөх мэдээлэл, дуу, дүрсний бичлэг, гэрэл зургийг зөвшөөрөлгүй бусдад дамжуулахыг хориглосон. Одоо чинь бид хүүхдүүдийнхээ бичлэг, зургийг цахим орчинд байнга оруулж байгаа шүү дээ. Тэгэхээр үүнийг хориглосон. Хууль хэрэгжиж эхлэхээр энэ бүхэн хориотой, Зөрчлийн хуулиар шийдвэрлүүлэх зүйл болно гэдгийг анхаарах хэрэгтэй. Мөн эрүүл мэндийн байгууллагууд эрсдэлт нөхцөлд байгаа хүүхдүүдэд харьяалал харгалзахгүй үйлчилгээ үзүүлнэ.
Хэрэг хянан шийдвэрлэх явцад хүүхдээс тайлбар, мэдүүлэг, санал авах, биед нь үзлэг нэгжлэг хийх ажиллагааг нас, хүйс, сэтгэхүйн онцлогт тохирсон тусгай өрөөнд гүйцэтгэх учиртай. Мөн заавал хууль ёсны төлөөлөгчийг хамт байлцуулахаар зааж өгсөн байгаа.
Сургууль, цэцэрлэг, боловсрол сургалтын байгууллага, дотуур байранд хүүхдийг гэмт хэрэг, зөрчил, хүчирхийлэл, үе тэнгийн дээрэлхэлтэд өртөхгүй байх нөхцөлийг бүрдүүлэх үүргийг холбогдох байгууллагад хүлээлгэж өгсөн. Үүнд үе тэнгийн дээрэлхэлтийг оруулж өгсөн нь шинэлэг. Сүүлийн үед сургуулийн орчинд хүүхдүүд бие, биеэ дээрэлхэх, гадуурхах, доромжлох явдал нэлээд гарах болсон энэ үед энэ бол маш чухал заалт болох нь гарцаагүй.
- Хүүхэд хамгааллын хамтарсан баг гэж байдаг. Энэ багийн үүргийг хэрхэн тусгасан бэ. Хамрах хүрээг өргөжүүлж өгсөн үү?
- Энэ бүхнийг нэг бүрчлэн хуульд тодорхой заагаад өгчихсөн байгаа. Тэр тусмаа таны асуусан хамтарсан багт хэн, хэн орох, хэрхэн ажиллах гэдгийг тусгайлан зааж өгсөн.
Хүүхэд хамгааллын кейс менежментийг ямар үе шаттай явуулах юм. Хэвлэл мэдээлэл, өргөн нэвтрүүлэг, цахим орчинд хүүхдийг хэрхэн хамгаалах учиртай. Хүүхэд хамгааллын мэргэжлийн удирдлага ямар байх зэргийг бүгдийг оруулсан. Мөн хуулийн дагуу сум, хороо бүр ирэх оны нэгдүгээр сарын 1-нээс хүүхэд, гэр бүл хариуцсан нийгмийн ажилтантай болж байгаа.
- Хууль хэрэгжиж эхлэхээс өмнө та бүхэн бэлтгэл ажлууд хийж байгаа байх. Тэгэхээр нийгмийн ажилтны хүрэлцээ хэр байгаа вэ. Хүний нөөцийн хомсдолтой байгаа болов уу гэж харж байна?
- Ирэх оноос нийгмийн ажилтнууд ажиллаад эхлэхээр хүний нөөцийн дутагдал үүснэ гэсэн тооцоолол бий. Гэсэн хэдий ч нийгмийн ажилтнуудыг бэлтгэх ажлуудыг үе шаттайгаар хийгээд хуулийн хэрэгжилтийг хангаж ажиллана. Мөн одоо байгаа мэргэжилтнүүдээ давтан сургалтад суулгах ажил хийгдэж байна.
- Хүүхэд, гэр бүл хариуцсан нийгмийн ажилтнаар ажиллах хүмүүст тодорхой шалгуур тавих уу. Эсвэл тодорхой сургалтууд явагдах уу. Учир нь сүүлийн үед цэцэрлэгийн багш хүүхэд зодлоо гэх асуудал нэлээд гардаг болсон болохоор ингэж асууж байгаа юм?
- Нийгмийн ажилтнууд маань хамгааллын үйлчилгээг үзүүлэхэд голчлон ажиллах мэргэжлийн хүмүүс байгаа. Мөн бид мэргэжил дээшлүүлэх, давтан сургах ажлуудыг үе шаттай хийж байна.
- Хүүхэд хамгаалалд эцэг, эх, асран хамгаалагчийн үүрэг оролцоо, хариуцлагын талаар хэрхэн тусгасан бэ?
- Хүүхдийг үл хайхрах хүчирхийллийг хуульчилсан гэж би хэлсэн. Дээр нь хүүхдийн дэргэд архидан согтуурах, архи уусан үедээ хүүхдийн байгаа газарт орохыг хориглосон. Хэрэв ингэсэн тохиолдолд Зөрчлийн тухай хуулиар арга хэмжээ авахаар заасан байгаа. Хүүхдийг зодох бус эерэг аргаар хүмүүжүүлэх ёстой. Манай гэр бүлийн боловсрол олгохтой холбоотой 24 тусгай сэдэв байдаг. Энэ дотор хүүхдийг эерэг аргаар хүмүүжүүлэхэд ямар арга хэрэглэх вэ гэдгийг заадаг.
Тиймээс манай 21 аймаг, есөн дүүрэг дэх нэгжүүдээс аж ахуйн нэгжүүд, ээж, аавууд энэ төрлийн сургалт авч болно. Мөн манай эцэг, эхчүүдийн гаргадаг нийтлэг алдаа бол би чамайг төрүүлсэн, өсгөж байна гэх зэргээр хүүхэдтэй харьцдаг. Гэтэл энэ чинь аав, ээжүүдийн үүрэг. Эргээд хүүхдийг үл хайхарсан, доромжилсон үйлдэл болох нь байна гэдгийг ойлгох хэрэгтэй.
- Үе тэнгийн дээрэлхэлтийг хориглосон гэсэн. Энэ талаар тодруулахгүй юу?
- Хүүхдийн эрхийг томчууд зөрчихөөс гадна хүүхдүүд бие биенийхээ эрхийг зөрчих байдал их болсон. Тийм учраас үүнийг хуульчилж өгсөн. Боловсрол, шинжлэх ухааны яамнаас 2023 боловсролын орчин дахь судалгааг хийсэн. Түүн дээр хэдэн хүүхэд архи уусан, хэд нь ялгаварлан гадуурхалтад өртсөн. Үе тэнгийн дээрэлхэлт хэр байна гээд бүгдийг гаргасан байгаа. Хэрэв хүүхэд үе тэнгийн дээрэлхэлтэд өртсөн тохиолдолд сургуулийн зүгээс ямар үйлчилгээ үзүүлэх ёстойг тухайлан зааж өгсөн.
Өмнө нь ихэнх тохиолдолд гомдол гаргаагүй гэдэг шалтгаанаар тухайн хэргийг шалгадаггүй байсан. Харин энэ хуулиар гомдол гаргасан эсэхээс үл хамааран тухайн хэргийг шалгаад зөрчлийн болоод эрүүгийн шинжтэй байвал холбогдох байгууллагад нь шилжүүлнэ. Нэг ёсондоо мэдээллийн мөрөөр ажиллаад шалгана гэсэн үг.
- Танай байгууллагад хүүхдийн эрхийн зөрчилтэй гомдол, мэдээлэл хэр ирж байна. Эргээд ямар арга хэмжээ авч ажилладаг юм бэ?
- Гомдол, мэдээлэл манайд нэлээд ирдэг. Хүүхдийн тусламжийн 108 утсаар дамжуулан гомдол, мэдээллийг хүлээж авдаг. Ингээд эрсдэлт нөхцөлд орсон хүүхдүүдэд хамгааллын үйлчилгээг үзүүлээд явдаг. Мөн урьдчилан сэргийлэх хүрээнд сэтгэл зүй, эрүүл мэнд, хууль зүйн туслалцаа, үйлчилгээ үзүүлдэг.
- Эцэг, эхчүүдийн хувьд өсвөр насны хүүхдүүдтэйгээ ойлголцоход төвөгтэй үеүд гардаг. Энэ үед танайхаас сэтгэл зүйн зөвлөгөө авч болох уу?
- Болно. Манай Гэр бүлийн зөвлөгөө өгөх төвөөр дамжуулан үнэ төлбөргүйгээр сэтгэл зүйн үйлчилгээ, оношилгоо хийж үзүүлдэг юм. Дээрээс нь бид ажилтнуудынхаа сэтгэл санааг хамгаалах үүднээс энэ үйлчилгээгээ мөн ажилтнууддаа үзүүлдэг. Учир нь тэд маань дандаа л хүний эмзэг, сэтгэл өвдөм зүйлсийг сонсож байдаг учраас өөрсдөө сэтгэл санаагаар унах, стресстэх үе гардаг юм.
Манайд чинь Найрамдал зуслан, Өнөр бүл хүүхдийн асрамжийн газар, Хүүхдийн дуудлагын 108, Түр хамгаалах байрууд гээд олон газар харьяалагддаг. Тиймээс хүнд хэцүү үе тулгарсан хүүхдэд туслахын тулд ажилтнууд маань өөрсдөө эрүүл саруул байх ёстой гэж би хувьдаа боддог.
