МАНАЙД МОДАНД ОРЖ БУЙ МЭРГЭЖЛҮҮДИЙГ НИЙГЭМД ҮНЭ ЦЭНГҮЙ ГЭЖ ҮЗЭЖ БАЙНА

Дэлхийн 47 орны 100 гаруй мянган ажилтны дунд 30 жилийн турш явуулсан судалгаагаар дөрвөн ажилтан тутмын нэг нь өөрийнхөө эрхэлж буй ажлыг нийгэмд ямар хэрэгтэй эсэхийг мэддэггүй гэсэн дүгнэлт гарчээ. Ажилчдын найман хувь нь нийгэмд огт хэрэгцээгүй ажил эрхэлдэг гэж хариулсан бол 17 хувь нь бусдад хувь нэмэртэй эсэхэд эргэлздэг хэмээн үздэг аж. Мөн 2013 онд Харвардын их сургуулиас 12 мянган мэргэжилтний дунд явуулсан судалгаагаар оролцогчдын тэн хагас нь ажлынхаа утга учир, ач холбогдлыг мэдэрдэггүй хэмээн хариулж байжээ.

Ажилчдын найман хувь нь нийгэмд огт хэрэгцээгүй ажил эрхэлдэг гэж хариулсан бол 17 хувь нь бусдад хувь нэмэртэй эсэхэд эргэлздэг хэмээн үздэг аж. 

Тэгвэл хүн төрөлхтний хөгжлийн хэтийн төлөвийг таамагладаг эдийн засагчид цаашид хэрэгцээгүй ажлын байрыг багасгах нь улс орнуудын эдийн засгийн өсөлтийг бодитоор тооцох нэг арга зам гэж үзэх болсон байна. Тиймээс утга учиртай ажлын байрууд яагаад хэрэгтэй талаарх голландын түүхч, эдийн засагч Рутгер Брегманы байр суурийг энэ жил дэлхийн эдийн засгийн чуулган онцолж байна.

Эдийн засагч Рутгер Брегмэн “Нийгэмд хэрэгцээгүй ажлын байр олширч, утга учиртай хөдөлмөр эрхлэлт буурч байгаа нэг шалтгаан нь мэргэжил сонголт. Бид бүгдээрээ л хүүхэд ахуйдаа том болоод эмч, сансрын нисгэгч, багш, мундаг том эрдэмтэн болж, олон хүнд тус хүргэнэ гэсэн мөрөөдөлтэй байдаг.

Гэтэл ангараг гарагт анхны хүнийг илгээж, хорт хавдрын эсрэг эм гаргаж авна гэсэн үнэ цэнтэй бодол, мөрөөдлүүд ахлах сургуулиа төгсөн, мэргэжил сонгох тэрхэн зурвас үед өөрчлөгддөг” гэжээ. Манайд улсын холбогдох байгууллагын хийсэн судалгаагаар элсэгчдийн 50 хувь нь өөрийн хүслээр мэргэжлээ сонгодог. Харин 35 хувь нь зах зээлийн эрэлтийг хардаг бол үлдсэн нь эцэг, эхийн ялгалга, найз нөхдөө даган дуурайх замаар мэргэжлээ сонгодог аж.

Эцэг эх, садан төрлийнхөө ятгалгаар илүү өндөр цалинтай ажлын байртай болохоор технологи, маркетинг, олон нийтийн харилцаа, санхүүгийн үйлчилгээний салбарт урвадаг. Ийн их сургуульд суралцаж, мэргэжлээ ахиулж, өндөр цалинтай ажил эрхэлдэг.

Гэвч 10-15 жилийн дараа хүссэн ажлаа хийгээгүй, эсвэл нийгэмд хэрэгцээгүй ажил эрхэлж буй бол сэтгэл гутралд орж, улмаар дунд үеийнхний гэгдэх сэтгэл зүйн хямралд ордог байна. Тиймээс энэ үеэс ихэнх нь хүүхэд насандаа хүсэж байсан зүйлээ хийхээр зорьдог. Харамсалтай нь энэ хүртэл хүн амьдралынхаа 20 жилийг “дэмий” өнгөрүүлсэн байдаг аж.

Яг ийм шалтгаанаар буюу санхүүгийн сэдлээр нийгэмд хэрэгцээгүй ажил мэргэжил сонгох үзэгдэл өнгөрсөн зууны 80-аад оноос маш эрчимтэй өрнөж, технологи, санхүүгийн салбарт чадварлаг боловсон хүчнүүд олноор бий болсон. Хэдийгээр энэ салбарынхан өндөр татвар төлж, улс орны эдийн засагт бүтээмж бий болгодог ч нийгэмд бий болгох үнэ цэнийг нь хог ачигч, үйлчлэгч, сувилагч, сайн дурынхантай харьцуулахад хаана ч хүрдэггүй гэж үзэх болжээ.

Харин 35 хувь нь зах зээлийн эрэлтийг хардаг бол үлдсэн нь эцэг, эхийн ялгалга, найз нөхдөө даган дуурайх замаар мэргэжлээ сонгодог аж.

Гэвч бусдад тустай ажлын байрууд нийгэмд хэрэгцээтэй байдаг шигээ хөдөлмөрийн үнэ цэнээ бодитоор үнэлүүлж чаддаггүй. Брегмэн “Бид багш, цагдаа, сувилагч, үйлчлэгчдийн тухай огт хэлэлцдэггүй атлаа LinkedIn хуудастаа маш мундаг танилцуулгатай хүмүүсийн тухай л ярьдаг” гэлээ.

Яг л манайд багш, сувилагч нар цалингаа нэмүүлэхээр жагсаж буй шиг, хөдөлмөрийнхөө үнэ цэнийг бодитоор үнэлүүлэх шаардлага дэлхий нийтэд ч тулгараад байна. Тиймээс ч өнөө жил дэлхийн эдийн засгийн чуулганы индэр дээр энэ асуудлын шийдлийг хэлэлцэх юм.

Мэргэжлийн байгууллагын судалгаанаас харвал хэдхэн жилийн өмнө манай улсад ч моданд орж байсан, одоо ч эрэлт хэрэгцээтэй байдаг маркетинг, борлуулалт, зар сурталчилгаа болон олон нийтийн харилцааны мэргэжилтнүүдийн 21 хувь нь өөрсдийнхөө ажлыг нийгэмд хэрэгцээгүй гэж боддог аж. Үүний эсрэгээр номын санчдын хэн нь ч эрхэлж буй ажлаа нийгэмд хэрэгцээгүй гэж боддоггүй байна.

Хамгийн сонирхолтой нь ажлынхаа нийгэмд хувь нэмэр оруулж буй эсэхэд эргэлздэг ажилтнуудын дийлэнх нь хувийн хэвшлийнх. Тухайлбал, Facebook зэрэг технологийн аваргуудын ажилчид хүмүүсийг яаж сурталчилгааны цонхон дээр хамгийн олон удаа даруулах вэ гэдэгт бодол ухаанаа уралдуулдаг.

Тэдний эл хөдөлмөрийг цэцэрлэгчтэй харьцуулахад нийгэмд хэрэгцээгүй боловч хамаагүй өндөр цалин авдаг. Тиймээс нийгэмд хэрэгцээтэй хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжихэд Засгийн газруудын оролцоо туйлын чухал гэж мэргэжилтнүүд үзэж байна.

Одоогоор иргэддээ сар бүр байр, хүнсний зардалд хүрэлцэхүйц тэтгэмж тогтмол олгох нь хүмүүст нийгэмд хэрэгцээтэй ажил мэргэжил сонгох эрх чөлөө олгодог гэдгийг эдийн засагчид хэлж буй. Гэхдээ үүний эх үүсвэрийг шийдэхэд бодлого боловсруулагчид нэг хэсэгтээ л толгойгоо гашилгах бололтой.

Улс орнуудын хөгжлийн түвшнийг ДНБ-ээр тооцох нь учир дутагдалтай, яагаад гэвэл энэ бүхэн иргэддээ наалддаггүй гэх шүүмжлэл өнгөрсөн жил давосын эдийн засгийн чуулганы гол сэдвийн нэг байсан.

Манайд ч гэсэн эдийн засгийн макро үзүүлэлтүүд сайжирсан ч ядуурал, ажилтгүйдлийн түвшин нэмэгдэж буй. Хэрэв иргэд хүссэн мэргэжлээ сонгож, нийгэмд үнэ цэнтэй ажил эрхлэх замаар эдийн засагтаа хувь нэмэр оруулдаг болвол ДНБ улс орны хөгжлийг илтгэх бодит  хэмжүүр болоход нэг алхам ойртох аж.