НИТХ-ын дарга Р.Дагватай ярилцлаа.

-Таны санаачилсан Улаанбаатар хотод эдийн засгийн чөлөөт бүс байгуулах төсөл олны анхаарлыг нэлээд татаж буй. Эндээс ярилцлагаа эхэлье...

-Улаанбаатар хотод эдийн засгийн чөлөөт бүс байгуулах хэрэгтэй гэж би боддог. Дэлхий нийт хөгжлөөр сулавтар бүс нутаг, хотынхоо дэргэд чөлөөт бүс байгуулах чиг хандлагатай байна. Буянт-Ухаагийн цаана байдаг Алдар толгойн оройд эдийн засгийн чөлөөт бүсийн гэрэлт цамхгийг босгох юмсан гэж мөрөөдөж явдаг юм. Чөлөөт бүс байгуулах нь тухайн хотынхоо хөгжилд эерэг дам нөлөө ихтэй шүү дээ.

-Өмнө нь хэд хэдэн хил дамнасан чөлөөт бүсийг манай улс байгуулж байсан байх аа?

-Ер нь хил дамнасан чөлөөт бүсээс дэлхий нийт чимээгүй татгалзаж эхэлсэн. Тэр тусгай бүс дотор төр-хувийн хэвшлийн түншлэл утгаараа хөгждөг юм. Чөлөөт бүсийн асуудлаар би олон хүнтэй ярилцсан. Бүгд дэмжсэн. Монгол Улс 1995 онд чөлөөт бүсийн үзэл баримтлалыг баталж, 2002 онд хуультай болсон. Ингээд 2003 онд хил дамнасан гурван чөлөөт бүс байгуулсан. Харамсалтай нь, сайн үр дүн авчирсангүй.

-Хэрэв Улаанбаатарыг чөлөөт бүс гээд зарлачихвал өмнөх алдаа давтагдаж, төсвийн орлого ч багасчих юм биш үү гэх хардлага байна л даа?

-Татвар төлөгчдийг бүгдийг нь тийшээ нүүгээд оч гэсэн үг биш шүү дээ. Шинэ үйлдвэр байгуулах, бизнесээ өргөтгөх гэж байгаа хөрөнгө оруулагчдад л асуудлыг илүү нээлттэй болгоно гэсэн үг юм. Аль салбарт хэдий хэмжээний хөрөнгө оруулалт хийснээс хамаараад ямар татвараас хэр зэрэг чөлөөлөх вэ гэдгийг л нээлттэй шийднэ. Алтанбулаг, Замын-Үүд, Цагааннуур гэсэн гурван чөлөөт бүсийн туузыг хайчилснаас хойш 17 жил боллоо.Чөлөөт бүсийн угтвар нөхцөлүүдийг бий болгохын тулд татвар төлөгчдийн мөнгөөр дэд бүтэц, зам, эрчим хүч гэх мэтийг нь шийдэх гээд л яваад байна. Гэхдээ өнөөдөр тэр бүсүүдийн үйл ажиллагаа жигдэрч, тогтворжоогүй, хөрөнгө оруулалт татаж чадаагүй л байна. Хөдөлмөрийн хамгийн бүтээмжтэй хэсэг нь нийслэлд байна. Улстөрчид Монголын эдийн засгийг солонгоруулах талаар их ярьдаг. Уул уурхайгаас хэт хамааралтай эдийн засгийг хөдөө аж ахуйн салбараар дэмнэнэ. Харин гурав дахь нь Улаанбаатар хотын эдийн засгийн хөрс юм. Түүнд юу ч тарьсан ургадаг байх ёстой.

-Чөлөөт бүс байгуулах боломж өнөөдөр манай хотод бүрдэж чадсан уу?

-Улаанбаатар хотод чөлөөт бүс байгуулах угтвар нөхцөл хэдийнэ бүрдчихээд байна. Монгол Улсын ДНБ-ий 67 хувийг Улаанбаатарт үйлдвэрлэж, нийт хүн ам буюу зах зээлийнх нь 50 хувь байнга оршин сууж байгаа нь чөлөөт бүс байгуулах эхний шалтгаан шүү. Мөн агаарын, төмөр замын, авто зам гэсэн гурван тээврийн огтлолцол зөвхөн Улаанбаатар хотод байна. Чөлөөт бүсийн хөгжлийн амин судас нь энэ юм.

-Таны санаачилга хэзээнээс ажил хэрэг болж, төлөвлөлт нь гарах вэ?

-Бид шинэ суурьшлын бүс, шинэ дагуул хот хүссэн хүсээгүй байгуулах болно. Ингэхдээ нисэх онгоцны шинэ буудлын чиглэлд л байгуулж таарна. Ямар статустай байхыг нь одооноос зөв тооцох нь чухал. Инчеоны чөлөөт бүсийн кэйс Улаанбаатарт тохирно. 17 жилийн өмнө бидэнтэй зэрэгцээд туузыг нь хайчилж байсан тус чөлөөт бүс өнөөдөр БНСУ-ын эдийн засагт ямар их эерэг дам нөлөө үзүүлж байгаа билээ. Тэгэхээр бид төлөвлөлтөө одооноос хийж эхлэх хэрэгтэй. Минийхээр Буянт-Ухаа орчим аялал жуулчлалын зангилаа буюу энтертаймент хэсгийг тэнд байгуулах хэрэгтэй.

-Чөлөөт бүс ямар эерэг нөлөөг манай хотод авчирах юм бэ?

-Улаанбаатарыг хөгжүүлэх үндсийн үндэс нь явж явж ажлын байр. Дүүргүүд дээр хөдөлмөрийн бирж байнга ажилладаг. Тэнд нээлттэй ажлын байр маш их байдаг. Гэтэл хотын гудмаар ажилгүй залуучууд алхсаар байна гэдгийг бодох хэрэгтэй.

-Яагаад энэ хоёр уулзахгүй байгаа юм бэ гэдэг асуулт мэдээж гарч ирэх байх. Тийм үү?

-Тийм. Нээлттэй ажлын байруудын амлаж буй цалин нь иргэдийн амьжиргааны наад захын хэрэгцээг хангахгүй байна шүү дээ. Тэгээд л уулзахгүй байна. Нийслэлийн МАН 2016 оны сонгуулиар аз жаргалтай хотыг бий болгоно гээд амлачихсан. Хүн амьжиргааны наад захын хэрэгцээгээ хангаж чадахуйц тогтмол орлоготой болсон үедээ л тайван бөгөөд аз жаргалтай болдог гэж би боддог. Тэгвэл хүмүүсийг хэн орлоготой болгох вэ. Засгийн газар биш, хотын захиргаа бүр ч биш. Харин хувийн хэвшил л энэ үүргийг биелүүлдэг. Тэднийг эрхэмлэхгүйгээр хотын, бүс нутгийн, орон нутгийн хөгжлийн асуудлыг ярих боломжгүй. Тиймээс хувийн хэвшилтэйгээ түншилж, найзлах нь хотод чухал. Хүсээд байгаа шийдвэрийг нь хууль эрх зүйн хүрээнд, шударга гаргаад өг.

Монголчууд сардаа дунджаар 2.3 сая төгрөг авахын төлөө Солонгост ямар ч ажлыг голохгүй хийж байна. Тэгэхээр монгол залуу гэр бүлийн амьжиргааны наад захын хэрэгцээг хангах мөнгө нь 2.2 сая төгрөг болон түүнээс дээш байх ёстой юм байна. Харин Монголдоо ийм цалин аваад, ажил хийх боломж хэзээ бүрдэх вэ гэхээр Улаанбаатарыг чөлөөт бүс болгож байж л бий болно. Гадна дотны хөрөнгө оруулагчид таатай орчинд шинэ бизнесийг бий болгоно гэсэн үг. Харин үүнийг хийхийн тулд эрх зүйн шинэтгэл хэрэгтэй.

-Та бүхний баталсан Улаанбаатар хотыг 2040 он хүртэл хөгжүүлэх ерөнхий концепцийн талаар ярилцлъя. 2040 оны нийслэлийн хөгжлийн гол чиг баримжаа юу вэ?

-Өнөөгийн хөгжлийн энэ эрин цаг үеийн хурдад дүйцүүлэх юм бол 2040 он тийм ч хол хугацаа биш л дээ. Нийслэл Улаанбаатар 20 жилийн өмнө дөнгөж л үүрэн утас хэрэглээнд нэвтэрч байсан биз дээ. Харин өдгөө цаг үе үнэхээр их өөрчлөгджээ. Хөгжлийн асар ихээр өсч буй энэ хурдад тохируулж бид нийслэлийн ирээдүйн 20 жилийг хөгжлийн концепцийг их хол харж төлөвлөх ёстой юм. Зарим талаар мөрөөдөл мэт санагдаж магадгүй. Гэвч үгүй гэдгийг хэлмээр байна. Улаанбаатар хотыг 2040 он хүртэл хөгжүүлэх хөгжлийн концепц нь хотын хөгжлийн ирээдүйг тодорхойлох ач холбогдол бүхий баримт бичиг юм.

-Ирэх онд Нийслэл ямар зорилт дэвшүүлэн ажиллаж байна вэ?

-Бид ирэх онд таван чиглэлд 26 зорилт дэвшүүлэн 26 зорилтын хүрээн 426 ажлыг нэг их наяд 443 төгрөгийн төсвийн хүрээнд гүйцэтгэхээр байна. Өөрөөр хэлбэл, хязгааргүй хэрэгцээг хязгаарлагдмал төсвийн хүрээнд ажиллахын тулд оновчтой бүтээн байгуулалт болон үйл ажиллагааг тодорхойлох ёстой. 2020 онд нийслэлийн тулгамдсан асуудлуудыг шийдэхийн тулд хувийн хэвшлийн оролцоог дэмжиж, иргэдийн санал бодолд тулгуурлан, хөгжлийн дорвитой бодлого, шийдвэр гаргаж ажиллана гэж төлөвлөж байна.

-Та нийслэлд захиргааны болон санхүүгийн эрх мэдлийг өгөх ёстой гэж үздэг нэгэн. Ер нь хэрхэн энэ эрх мэдлийг нийслэл олж авах вэ?

-Энэ эрх мэдлийг хуулийн хүрээнд шийдээд өгөөч ээ л гэж ярьж, хэлж явна даа. Өнөөдрийн нийслэлийн хөгжил, иргэдийн амьдралын чанарыг дээшлүүлэхийн тулд зөвхөн эрх зүйн шинэчлэлээс ажил эхлэхгүй бол бусад бүх асуудал гацаанд орно. Улсын төсвөөс бүх үйл ажиллагаа хамаардаг хараат байдлаас салах хэрэгтэй байна. Бид гадаад, дотоодын хөрөнгө оруулагч нартай нээлттэй ажиллах

боломжийг бүрдүүлэх ёстой. Төр хувийн хэвшлийн түншлэлийг бүрэн утгаар нь хэрэгжүүлэх шаардлагатай. Энэ бол бодлогын шинэчлэл. Бодлогын шинэчлэлийг дагаж үйл ажиллагааны шинэчлэл хийх хэрэгтэй. Нийслэлийн хэмжээнд эрх зүйн шинэчлэл ус, агаар мэт тулчихаад байна. Улс, нийслэлийн төсвийн хөрөнгөөр Улаанбаатар хотын хөгжлийн асуудлуудыг нь хэзээ ч шийдвэрлэхгүй юм гэдэг нь өнгөрсөн жилүүдэд бүрнээ харууллаа шүү дээ.

-Хувийн хэвшил болон гадаад дотоод хөрөнгө оруулагчтай төр хэрхэн хамтран ажилладаг вэ?

-Төр, хувийн хэвшлийн түншлэл гэж цаасан дээр тунхаглаад л орхидог. Хувийн хэвшлийнхний үүрэг оролцоог нийслэлийн үйл ажиллагаанд илүү тодорхой болгож оруулж ирэх ёстой. Бидний хамтын ажиллагаа өнөөдөр зөвхөн тендерээр л хязгаарлагдаж байна шүү дээ. Нийслэлийн төсвийн хөрөнгөөр хийгдэх ажилд тендер зарлагдахад л хувийн хэвшлийнхэн саналаа өгдөг. Түүнийг хотын харьяа агентлагууд шалгаруулж, ажил гүйцэтгүүлдэг. Энэ бол дэндүү учир дутагдалтай.

-Бид хэрхэх ёстой юм бэ?

-Манай хувийн хэвшлийнхэн зөвхөн зарласан тендерт нь оролцохыг хүсдэг болохоос эдийн засгийн харилцан үр өгөөжтэй үйл ажиллагааг олж харахгүй байна. Би үүнийг амьдрах арга ухаанаа өөрчилье гэж хэлээд байгаа юм. Тухайлбал, хувийн хэвшилтэй хамтран ажиллах, эдийн засгийн чөлөөт бүс байгуулах, бонд гаргах, гадаад дотоодын хөрөнгө оруулагчдыг татах эрх зүйн орчин үгүйлэгдэж байна.

-Хувийн хэвшил нэг ёсондоо хөрөнгө оруулагч маягаар хамтраад явна гэсэн үг үү?

-Хувийн хэвшлийнхэн хотын тулгамдсан асуудлыг шийдэх хөрөнгө оруулалтыг хийж, тодорхой үр өгөөжөө хүртэх ёстой. Ямар ч бизнесмэн 100 төгрөгийн хөрөнгө оруулалт хийгээд 120 төгрөг болгож ашиг хүртэх нь шударга зарчим. Үр өгөөжтэй ажилласны хүчинд тухайн бизнесийн байгууллага ажлын байраа нэмэгдүүлж, ашиг орлогоо сайжруулна. Мэдээж үүний ард нийслэлийн иргэн өрхийн орлогоо нэмэгдүүлж, ахуй амьдралаа өөд татах эхлэл болно. Хотын хувьд тулгамдсан асуудлаа шийдэж, иргэдийнхээ ая тухтай амьдралын нөхцөлийг бүрдүүлэхэд нэг алхам урагшилж байна.

Бүгд л үр өгөөжтэй байгаа биз. Харин бүх хөрөнгө оруулалт, хийсэн ажил, ашиг өгөөж ил тод байх хэрэгтэй. Үүнийг яагаад нууж хаах ёстой гэж. Харин энэхүү хамтын ажиллагааны үр дүнд 200 ажлын байр нэмэгдэж, тэр хэрээр 200 өрх гэрийн орлогыг нэмж чадсан хувийн хэвшлийнхэнд ИТХ-ын даргын хувьд өөрийн биеэр очиж баяр хүргэх ёстой байх.

-Бидэнд амьдрах ухаан хэрэгтэй гэж та түрүүн хэлсэн. Нийслэлийн амьдрах ухаан юу юм бэ?

-Хотод зам тавих, цэцэрлэгт хүрээлэн байгуулах, түрээсийн орон сууц барих гээд олон хэрэгцээ шаардлага байна. Тэгэхээр хувийн хэвшлийн оролцоогүйгээр энэ бүхнийг шийдэх ямар ч боломжгүй гэдгийг хүлээн зөвшөөрөх хэрэгтэй. Хувийн хэвшлээ дэмжвэл Улаанбаатар хотын тулгамдсан асуудлууд аандаа шийдэгдээд явна. Тэдэнд бүү хүнд суртал гарга, эрх зүйн орчинд хамтран ажилла, урьж ярилц, хамтын ажиллагаагаа илүү шударга нээлттэй болго, олон түмэнд ил тод бай гэж хэлэх байна. Хувийн хэвшлийг эрхэмлэсэн, дээдэлсэн, нөхөрлөсөн нийслэл хот болон хөгжих ёстой.

-Дүүжин замыг эхлээд Баянхошуунаас III, IV хороолол хүртэл хийнэ гэсэн. Энэ талаар ярихгүй юу?

-2020-2021 онд Францын хөгжлийн Засгийн газрын санхүүжилтээр Кабел Кар буюу дүүжин тээврийн үйлчилгээг нэвтрүүлэхээр судалгааны ажил хийгдэж байгаа. Нийслэлийн уулархаг хэсгүүдэд зам, дэд бүтэц бага хөгжсөн учраас дүүжин тээвэр хэрэглээнд нэвтэрснээр хотын хойд суурьшлын хэсгийн иргэд хурдан шуурхай зорчих боломж бүрдэнэ. Зээлийн хөрөнгөөр эхний ээлжинд Баянхошуу орчмоос III, IV хороолол хүртэл болон Энхтайвны гүүр, Чингисийн өргөн чөлөөний замын түгжрэлийг бууруулах зорилготой хоёр шугам нээхээр төлөвлөж байгаа. Дүүжин тээврээр цагт 2500-3000 хүн үйлчлүүлэх бөгөөд Баянхошуунаас Ард Аюушийн өргөн чөлөө хүртэл 16 минут, Зайсангаас хотын төв рүү найман минутад зорчино гэж тооцоолсон. Ингэхдээ дүүжин тээврийг кабелаар холбох бөгөөд 2020 онд ашиглалтад орох байх.

-Нийтийн тээврийн салбарт өөр ямар шинэчлэл хийгдэх вэ?

-Нийтийн тээврийн шинэ төрөл болох Bus rapid trans­port /BRT/ буюу тусгай замын автобус. Эхний ээлжинд 2020 онд Нисэх-Долоон буудал чиглэлд 15 буудалтай байхаар нэвтрүүлнэ. Дараагийн шатанд хотын төв замуудад тойрог хэлбэрийн маршрутаар 60 орчим буудалтай байхаар төлөвлөж байгаа.

Эх сурвалж: Өдрийн сонин