Оюутолгойгоос хувь хүртэх хугацаа наашлах уу, цаашлах уу

Оюутолгойг тойрсон олонлогууд  Монгол Улсын хувьд шүдний өвчин хэвээр. Ерөөс мордохын хазгай гэдэг шиг анх хөрөнгө оруулалт, ашиглалтын гэрээ байгуулсан эрх мэдэлтнүүд нь одоо энэ асуудлаараа дээлээ нөмөрчихөөд байгаа.

Ил уурхайн анхны хөрөнгө оруулалт ТЭЗҮ-д тооцсоноосоо өссөн,  2012-2015 оны хооронд үүссэн татварын маргаан, гүний уурхайн хөрөнгө оруулалтын Дубайн гэрээ,  хувьцаа эзэмшигчийн хувьд Монгол Улсын хүртэх ашиг хэдэн арван жилээр хойшилсон гэхчлэн олон асуудал хэрүүлийн алим хэвээр байна. 

Эдгээр асуудлыг хөрөнгө оруулагч талтай хэлэлцэж шийдвэрлэхээр  УИХ 2019 оны арваннэгдүгээр сарын 21-ний хуралдаанаар Оюутолгой төслийн хөрөнгө оруулалтын болон бусад гэрээг Монгол Улсын хууль тогтоомжид нийцүүлэн сайжруулахаар  “Оюутолгойн ордын ашиглалтад Монгол Улсын эрх ашгийг хангуулах тухай” тогтоолын төсөл баталсан.  Тогтоолын хэрэгжилтийг хангах талаар 2020 оны хоёрдугаар сард Засгийн газрын ээлжит хуралдаанаар хэлэлцэж “Рио Тинто” компанитай хэлэлцээр хийх төлөвлөгөөг батлаад буй.

Ингэхдээ Монгол Улсын Засгийн газар өмнөх татваруудын зөрүүг нэхэмжилж гаргуулах, ногдол ашгийг нийгмийн хариуцлагын хэлбэрээр наашлуулж олгох, зардлыг дахин өсгөхийг хориглох, үндсэн гэрээний хэрэгжилтийг зөвлөх үйлчилгээний компаниар дүгнүүлэх, Дубайн гэрээг өөрчлөх зэрэг шаардлагыг тавихаар төлөвлөжээ.  Харамсалтай нь энэ бүхэнд “Рио Тинто” компани эсрэг байр суурьтай байж ирсэн. Олон улсын арбитрын шүүхэд зарга мэдүүлж одоо энэ асуудал тус шүүх дээр явж байгаа.

Яг ийм нөхцөл байдал дунд Оюутолгойн хөрөнгө оруулагчид хэд хэдэн томоохон шийдвэр гаргаад байна. Ингэснээр Оюутолгойн ашиглалтын гэрээнд Монгол Улсын эрх ашгийг хангуулах   ажилд ахиц гарах уу, аль эсвэл арагш ухрах уу гэсэн асуулт гарч  байгаа юм.

Юуны өмнө “Оюутолгой” төслийн гол хөрөнгө оруулагч “Rio Tinto”-ийн Гүйцэтгэх захирал Жан-Себастьян Жак ажлаа өгөхөөр болсон. Гэхдээ тэр ирэх оны гуравдугаар сар хүртэл албаа үргэлжлүүлэн хашна. Огцруулах болсон шалтгаан нь баруун Австралид орших нутгийн уугуул абориген хүмүүсийн үнэт дурсгал болсон 46 мянган жилийн настай агуйг дэлбэлсэн гэж байгаа.  Гэвч үүний цаана бас өөр учир шалтгаан байх шиг. Тухайлбал, “Turquoise Hill Resources”-ийн бусад хувь эзэмшигчид нь “Rio Tinto”-ийг “Жижиг хувьцаа эзэмшигчдийн эрхийг зөрчиж байна” гэж буруутгасаар ирсэн. Монгол Улсын Засгийн газар энэхүү жижиг хувьцаа эзэмшигчтэй хамтран мөн гомдол гаргахаар болж байгаа гэсэн мэдээлэл бий.

Дашрамд сануулахад “Turquoise Hill Resources”-ийн зах зээлийн үнэлгээ 1.75 тэрбум орчим ам.доллар бөгөөд тус компанийн хувьцааны 50.8 хувийг “Rio Tinto” компани эзэмшдэг юм.

Тэгвэл Себастьян Жакыг огцруулахаар болсон нь Рио Тинто Монгол улсын эрх ашгийг үл тоомжирлосон байр сууриа эрхбиш зөөллөж байгаа алхам уу гэж харах өнцөг  байж болох юм.  Үүний өмнөхөн буюу энэ сарын эхээр Оюутолгой эрчим хүчнийхээ хэрэглээний зарим хэсгийг Монгол Улсаас хангахаар болсон.  Энэ ч бас нэг алхам. Монгол Улс Тавантолгойг түшиглэн 450 квт-ын цахилгаан станц барьж  Оюутолгойн эрчим хүчний хэрэглээг дангаараа хангахаар шийдвэрлээд байгаа билээ.

Себастьян Жакыг огцруулахтай зэрэгцэн гүний уурхайн бүтээн байгуулалтын ажилд нэмэлт  санхүүжилт хийх томоохон шийдвэр гаргажээ.

Тухайлбал, хөрөнгө оруулалтын нийт зардал 5.3 тэрбум ам.доллар байсныг нэмэгдүүлж, 6.6-7.1 тэрбум ам.доллар гэж тооцоолоод байна. Одоогийн төслийн санхүүжилтийн нөхцөлийн хүрээнд нэмэлтээр 500 хүртэлх сая ам.долларын санхүүжилт босгох хэрэгтэй болж байгаа юм байна. Энэхүү нэмэлт хөрөнгө оруулалтыг “Turquoise Hill Resources” компани хувьцааны санхүүжилтээр бүрдүүлэхээр зорьж байна.

 Ямартай ч гүний уурхайн хөрөнгө оруулалт хагас тэрбум ам доллараар нэмэгдлээ. Монгол Улс  Оуютолгойн 34 хувийг эзэмшигчийн хувьд нэмэлт санхүүжилтийн өөрт ногдох хэсгийг гаргах учиртай. Гэвч тийм боломж байхгүй. Тиймээс мөнөөх л ногдол ашгаасаа төлөх гаргах хувилбар л яригдана. Тэр хэрээр хувь хүртэх хугацаа дахин хойшилно. Мөн Оюутолгойн уурхайн ашиглалтад Монгол Улсын эрх ашгийг хангуулах тухай  тогтоолын “зардлыг дахин өсгөхийг хориглох”  заалт зөрчигдөж байна гэсэн үг.

Монгол Улсын Засгийн газрын тогтоолд дурдсанчлан ногдол ашиг хүртэх хугацааг хариуцлагын хүрээнд наашлуулах хүсэмжлэл хэр бодитой байх бол гэсэн эргэлзээ бий болж байх шиг...

П.Булган

Эх сурвалж: TOIM.MN