Ерөнхий сайд Г.Занданшатар Засгийн газрынхаа Аж үйлдвэр, эрдэс баялгийн сайдаар УИХ-ын гишүүн Г.Дамдиннямыг томилсон.

Тэрээр сайд болохдоо “Би олигархуудыг давраахгүй, популистуудыг дагаж намирахгүй” гэж хэлсэн. Энэ нь олны анхаарлыг татсан. Бас “Олон улсын геополитикийн нөхцөл байдлын улмаас эдийн засгийн хүндрэлтэй нөхцөл байдалд ажиллаж, хөрөнгө оруулалтын шинэ боломжуудыг нээх, гадна, дотны хөрөнгө оруулагчдыг нэмэгдүүлэх, хамгаалах, уул уурхайн салбарын хайгуулын чиглэлийг идэвхжүүлж Монгол түмнийхээ нийтлэг эрх ашгийн төлөө улам бүр хичээн ажиллах болно” гэж амласан.

Тэгвэл Г.Дамдинням сайдын ажлаа аваад бараг л эхний уулзалтаа Монголын Уул уурхайн үндэсний ассоциацийнхантай хийсэн. Тус ассиоцацийнхан ч “Улсын төсвийн орлогын 30 хувийг уул уурхайн салбар бүрдүүлж байна. Үүний 50 орчим хувь нь АМНАТ, 25 хувь нь ААНОАТ байдаг. Харин төрийн өмчит компанийн ногдол ашиг нь уул уурхайн салбарын төсөвт оруулах орлогын 5 орчим хувь байгаа.Уул уурхайн салбар нийт экспортын 90 гаруй хувийг бүрдүүлж байгаа бөгөөд үүнээс үүнээс нүүрс, зэсийн баяжмал, алт гэх гурван бүтээгдэхүүн нийт экспортын 80 гаруй хувийг дангаараа бүрдүүлж байна.

Уул уурхайн салбарын улсын төсөвт оруулсан орлогын 80 хувийг 5 компани бүрдүүлж байгаа” гэх тулгамдсан асуудлуудаа дуулгасан байна. Харин сайд Г.Дамдинням “Цаашид төр, хувийн хэвшлийн хамтын ажиллагааг эрчимжүүлэх, Ашигт малтмалын тухай хуулийг шинэчилж, оролцогч талуудын саналыг хуулийн төсөлд нээлттэй тусгах, олон нийтээр хэлэлцүүлэх, хуулийн төслийг боловсронгуй болгох чиглэлд идэвхийлэн ажиллана” гэжээ.

Эндээс Аж үйлдвэр, эрдэс баялгийн сайд Г.Дамдинням салбарынхаа төр хувийн хэвшлийн хамтын ажиллагаа гэдэг зүйл дээр онцгой анхаарна гэдэг мессэж ойлгогдож байгаа юм.

Тэрээр сайдын ажлаа авуут хувийн хэвшлийнхэнтэй уулзаж, уулзалт дээрээ асуудлыг нь шийдэх, тэр хүрээнд Ашигт малтмалын тухай хуулийг шинэчлэхээ амлажээ.

Гэхдээ энэ байр суурь бол сайд болуут нь сууж байгаа юм биш. Эртний гэж болох байр суурь, баримтлал юм байна.

Г.Дамдинням 2017 онд Уул уурхайн бодлого судлаач, Канадын Бритиш Колумбын их сургуулийн докторантурын хувьд “Баялгийг олон нийтэд тэгш хүртээх боломж олгож байгаа эсэх, энэ нь улс орны эдийн засаг, нийгмийн байдлыг хэрхэн өргөдөг нь, ингэхдээ сайн засаглалын хүрээнд хэрэгждэг үү, үгүй юу гэдэг нь хамгийн чухал үзүүлэлт. Дарангуйлагч төр иргэн бүртээ мөнгө тараадаг байж болно. Туркменистан, Саудын Арабын жишээг дурдаж болно. Эдийн засаг, нийгмийн байдлаа өргөдөг үү гэвэл үнэн. Гэхдээ эрх чөлөөгүй учраас сайн засаглал гэж үзэх боломжгүй. Манайд эрх чөлөө байгаа ч сайн засаглал алга. Монгол туулах ёстойгоо туулаад л явж буй, баялагтай орны нэг.

Байгалийн баялгийн засаглал гурван талын оролцоонд тулгуурладаг. Төр, засаг, ард иргэд, компани гэсэн гурван талын тэгш эрх дээр тогтдог юм. Аль нэг нь давуу эрх эдлээд эхэлбэл засаглал бурууддаг. Дан ганц төр, засаг, эсвэл компаниуд удирдаад байвал буруу засаглал болно. Богино хугацаанд сайн засаглалтай болох, эсэх нь иргэдийнх нь мэдээлэлжсэн байдал, төр, засаг, компаниудынх нь алсын хараатай үйл ажиллагаанаас хамаарна. Өөрөөр хэлбэл, гурван оролцогч талын үр дүнтэй хамтын ажиллагаанаас хамаардаг гэсэн үг. Хамгийн гол нь иргэдийнх нь зөв оролцооноос ихээхэн зүйл шалтгаална. Буруу оролцвол хугацаа нь улам л сунана” гэж байсан юм.

Мөн 2018 онд “Уул уурхайн салбар гурван тулгуурт бодлогоос юу хүлээх вэ” гэсэн сэдвээр Төрийн ордонд болсон Уул уурхай, дэд бүтцийн хэлэлцүүлгийн үеэр судлаач Г.Дамдинням “Уул уурхайн шийдвэр гаргалтад олон нийтийн оролцоог нэмэгдүүлэхийн тулд эхлээд иргэдээ сайн сургах хэрэгтэй” гэсэн асуудлыг хөндөж байв. Энэ талаараа “Үйл ажиллагаа явуулах гэсэн компаниуд иргэдийн эсэргүүцэлтэй тулгарч байна. Уг нь орон нутаг хуульд заасан үндэслэлээр л татгалзах эрхтэй. Хайгуулын тусгай зөвшөөрөл олгосны дараа гомдол мэдүүлсээр байгаа нь мэдээж хүндрэлтэй. Дэлхийн уул уурхайн чиг хандлагад нийгмийн зөвшөөрөл их чухал болохыг хүлээн зөвшөөрсөн” гэж тайлбарлаж байсан юм.

Эрхэм гишүүн болсныхоо дараа УИХ-ын 2022 оны намрын чуулганы үеэр Үйлдвэржилтийн бодлогын байнгын хорооны хурал дээр “Нэг асуудал байгаа юм. Татвар төлөгчдийн мөнгөөр нэмж хайгуул хийнэ гэдэг хэцүү. Энэ одоо дэлхий даяар зүгээр, одоо brownfield гэж ярьдаг юм даа. Одоо бараг greenfield. Өөрөөр хэлбэл зүгээр ийм газар дээр хайгуул хийгээд явахад 10000 хайгуулын лицензээс л нэг орд олдож байгаа шүү дээ. Энэ аймаар эрсдэлтэй ажил байхгүй юу. Тэгээд асар их хөрөнгө орно. Ийм юмыг бид нар түлхээд, тэгээд татвар төлөгчдийн мөнгөөр үйлдвэр бариад,

татвар төлөгчдийн мөнгөөр хайгуул хийгээд, дэд бүтцийг нь бариад, тэгээд бүртгэхгүй шүү дээ. Үнэнийг нь хэлээч. Боломжгүй байхгүй юу даа. Тэгээд дараа нь баахан мөнгө идэж уусан хэрэгт ороод, тэгээд шоронд орцгооно доо. Үгүй ээ, ийм л юм руу явна. Татвар төлөгчдийн мөнгийг араас нь нэхнэ шүү дээ” гэж Засгийн газраас асууж байв.

Тэр хуралдаан дээр мөн “Яах вэ, тэгээд бас хүмүүс манай яамныхан ажил хийчихье л гээд зориод байгааг бол ойлгоод байна. Тэгэхдээ хэдүүлээ бас нэг зөв хийчихвэл зүгээр байгаа юм даа. Тэгээд одоо ингээд төрийн өмчийн компаниуд юу болдгийг бүгдээрээ энэ нүүрсний хэрэг дээрээс хараад л сууж байна шүү дээ. Хөгийн л юм болдог л байхгүй юу. Public буюу олон нийтийн болгохын тулд олон улсын стандартынх нь дагуу нөөцийг нь тогтоох хэрэгтэй” гэж байжээ. Эдгээр нь хэвлэлийн хуудас, албаны протокол зэрэгт хадгалагдаж үлджээ.

Тэгвэл тэрээр дээрх байр суурьтаа хэвээр байгаа аж. Хамгийн сүүлд газрын ховор элементийн ордын хайгуултай холбоотой асуудлаар илэрхийлсэн “Салбарын сайдын хувьд хууль ёсны дагуу явагдаж байгаа бүхий л геологи хайгуул, уул уурхайн үйл ажиллагааг дэмжинэ. Хуулиа мөрдөх ёстой. Монгол Улс дотоодын болон гадаадын хөрөнгө оруулагч нарт эрх хэмжээг нь өгөөд шийдвэрээ гаргаад өгчихсөн л бол хуулиа биелүүлэх ёстой. Хамгийн гол нь нийгэмтэйгээ ойлголцох, зөрчил тэмцлийг арилгах асуудал байгаа. Энэ аргачлалыг аж ахуйн нэгжүүдтэйгээ хамтран боловсруулж байна. Уул уурхайн салбарын нэр хүндийг өндөрт өргөж, төр засаг, орон нутаг, ард иргэдтэйгээ ойлголцдог Австрали, Канадын аргачлалууд байдаг. Үүнийг түлхүү ашиглана гэсэн бодолтой байна. Ер нь Монгол Улсын нийт татварын 80 хувийг дангаараа бүрдүүлдэг уул уурхайн салбарыг ойлгодог байх хэрэгтэй байна. Нөгөө талдаа олдог гээд нийгэмтэйгээ ойлголцож чаддаггүй байдлаа засах хэрэгтэй” гэлээ.

Нэг үгээр хэлбэл, Г.Дамдинням Аж үйлдвэр, эрдэс баялгийн сайдаар ажиллах хугацаандаа албаны хэллэгээр “төр хувийн хэвшлийн хамтын ажиллагаа”, олны ойлголтоор хувийн хэвшилд орон зай гаргах тал дээр илүү анхаарч ажиллах нь тодорхой байна.

Ө.Тулга

Эх сурвалж: Өдрийн сонин