Хувцасны үйлдвэрлэл нь дэлхий дээр маш их хор хөнөөл учруулдаг бөгөөд жил бүр шинэ цуглуулгуудыг бий болгох нь агаар мандалд олон тэрбум тонн хортой ялгаруулалтыг бий болгодог. Үүний гол шалтгаан нь хүмүүс хэрэглээгээ хянаж чадахгүйд байгаа юм. Хэт их хэрэглээ, хэт их үйлдвэрлэл нь хэдэн зуун мянган тонн хувцсыг хогийн цэгт хүргэж, зарим орон энэ хогийг түлж хотоо халаадаг. Будаг, синтетик даавуу нь хөрсийг хордуулж, амьтан, хүний амь насанд заналхийлж байна. Асуудлын шийдэл нь энгийн мэт боловч хэрэгжүүлэх нь бараг боломжгүй юм.
ХУВЦАС ҮЙЛДВЭРЛЭЛ ХОРТ УТААНЫ 50 ХУВИЙГ БҮРДҮҮЛДЭГ
Хувцасны үйлдвэрлэл нь уур амьсгалд хүчтэй нөлөө үзүүлдэг бөгөөд манай гаригийн хамгийн их бохирдуулагч үйлдвэрүүдийн нэгд тооцогддог. Дэлхийн эдийн засгийн форумын мэдээлснээр энэ салбар нь дэлхийн хэмжээнд хорт утааны 50 гаруй хувийг бүрдүүлдэг найман салбарын нэг юм. Бохирдуулагчийн ялгаралтаараа хувцасны үйлдвэрлэл нь хоол хүнс, барилгын дараа ордог. Бусад эх сурвалжийн мэдээлснээр, хувцас үйлдвэрлэх нь орон сууц, тээвэр, барилгын бүтээгдэхүүний дараа дэлхийн дөрөв дэх том бохирдуулагч юм.
Нэхмэл утасны үйлдвэрлэл хэдэн арван жилийн турш тогтвортой өсч байна. 1975 онд дэлхий даяар 23.9 мянган тонн гаруй утас үйлдвэрлэж байсан бол 2020 он гэхэд 108.3 мянган тоннд хүрчээ. 2007 оноос эхлээд энэ хэмжээ 67.3 мянган тонноос буугаагүй байна.
H&M, Zara, Topshop гэх мэт хувцас, дагалдах хэрэгслийн жижиглэн худалдааны томоохон үйлдвэрлэгчид цуглуулгаа жилд дөрвөн удаа биш, харин хэд арван удаа шинэчилж эхэлсэн нь хурдан загварын систем буюу түргэн хувирдаг моодыг бий болгож, нөхцөл байдлыг улам хурцатгасан. Гол зорилго нь аливаа зүйлийг хурдан бөгөөд хямд үйлдвэрлэх явдал байв. 2000 онд дэлхий дээр 50 тэрбум хувцас үйлдвэрлэсэн бол 20 жилийн дотор энэ тоо хоёр дахин нэмэгджээ.
Загварын салбар ихээхэн хэмжээний хортой хог ялгаруулдаг. Олон улсын McKinsey & Company-ийн судалгаагаар 2018 онд энэ салбар агаар мандалд 2.1 тэрбум тонн уурших хийг ялгаруулсан нь Франц, Герман, Их Британийн эдийн засгийг нийлүүлсэнтэй ижил хэмжээтэй байна. Нэхмэлийн үйлдвэр нь нүүрстөрөгчийг асар их ялгаруулдаг. Нийт нүүрстөрөгчийн ялгарлын 8-10 хувь, бохир усны бохирдлын 20 хувийг бүрдүүлдэг. Хог хаягдал нь хүний бие, байгальд аюултай хар тугалга, мөнгөн ус, хүнцэл агуулж болно. Зөвхөн Хойд Америкт л гэхэд загварын салбараас жил бүр 12 сая гаруй тонн хог хаягдал гардаг.
Энэ их зүйлийг дахин боловсруулах шаардлагатай байдаг ч ихэнхдээ шаардлагагүй хувцаснууд шүүгээнд өлгөөстэй байдаг, хамгийн мууг нь хогийн цэгт аваачдаг эсвэл шатаадаг. Тухайлбал, Их Британид жил бүр 300 мянган тонн шаардлагагүй эд зүйлс хаягддаг. Хурдан загвар нь нөхцөл байдлыг улам хурцатгасан. Дэлхийн өнцөг булан бүрт байгаа хүмүүс хурдан өөрчлөгдөж буй чиг хандлагыг дагаж мөрдөхийн тулд хувцаслалтаа хурдан бөгөөд харьцангуй хямдаар шинэчлэх боломжтой болсон. Хүмүүсийг жингээ хасахад тусалдаг Weight Watchers компанийн судалгаагаар Их Британид дундаж эмэгтэй хүн хувцасны шүүгээнийхээ 55 хувийг өмсдөггүй, эрэгтэй хүнд 47 хувь хэрэгцээгүй зүйлс байдаг гэсэн тооцоо бий. Гэсэн хэдий ч хүмүүс ийм хувцасыг гэртээ хадгалдаг бөгөөд дахин боловсруулах, хандивлахыг хүсдэггүй.
Хувцас оёж байгаа материал нь ч байгальд асуудал болоод байна. Чанар муутай материалаас болоод үйлдвэрлэх хурд бас нэмэгдсэн. Жишээлбэл, эластан бол хуванцар ашиглан хийсэн полиуретан утас юм. Заримдаа үүнийг органик материалд бага хэмжээгээр нэмдэг, эд зүйлсийн найрлага дахь эдгээр утаснууд нь цаашдын дахин боловсруулалтыг улам хүндрүүлдэг. Аюулгүй мэт санагдах хөвөн даавуу нь байгаль орчинд сөрөг нөлөө үзүүлдэг. НҮБ-ын мэдээлснээр нэг жинсэн өмд үйлдвэрлэхэд нэг кг хөвөн даавуу хэрэгтэй. Асуудал нь ургамлын шинж чанарт оршдог, энэ нь гандуу бүс нутагт ургадаг бөгөөд нэг кг түүхий эд үйлдвэрлэхэд 10 мянган литр ус зарцуулдаг нь нэг хүний 10 жилийн хугацаанд уух хэмжээний устай тэнцдэг гэсэн үг. Даавуун подволк нь 2.7 мянган литр устай тэнцэх бөгөөл энэ нь нэг хүнд гурван жилийн турш хангалттай уух ус. Будаг нь мөн байгальд хор хөнөөл учруулдаг. Будах үйл явц нь дэлхийн бохир усны 20 орчим хувийг үүсгэдэг. Хортой бодисууд усан санд нэвтэрч, усыг ууж болохгүй болгодог.
ХОГИЙН ЦЭГИЙН ТЭРГҮҮНД
Хувцасны үйлдвэрлэлд хамгийн том үүрэг хариуцлага нь худалдан авагчдад зориулагдсан энгийн массын зах зээл юм. Энэ сегментэд Zara, Oysho, Uterque, Pull & Bear, Bershka брэндүүдийг эзэмшдэг Inditex; алдартай H&M группын сүлжээ; Японы Uniqlo брэнд; Испанийн компани Mango болон бусад багтдаг. Тэд цуглуулгаа жилд 50 гаруй удаа шинэчилж, долоо хоног бүр дэлгүүрт бараа хүргэгддэг. H&M жил бүр гурван тэрбум орчим эд зүйлсийг үйлдвэрлэдэг бөгөөд ойролцоогоор 22 тэрбум долларын орлого олдог. Үүний зэрэгцээ зарим бараа дэлгүүрт зарагдаагүй хэвээр байна. 2019 онд тус сүлжээний агуулахад 4.1 тэрбум долларын үнэ бүхий бараа үлджээ. 2017 онд зарагдаагүй хувцасны хэмжээ маш их байсан тул Шведийн Вастерас хотод цахилгаан станцад түлш болгон ашигласан байна. Zara нь томоохон үйлдвэрлэлийн хэмжээг харуулдаг бөгөөд жил бүр брэнд 450 сая орчим бүтээгдэхүүн, долоо хоног бүр 500 шинэ загвар бүтээдэг.
Аажмаар масс үйлдвэрлэгчид байгальд үзүүлэх нөлөөллийн талаар бодож, байгаль орчинд ээлтэй ажиллах арга замыг хайж байна. Энэ салбарын анхдагчдын нэг бол ууланд авиралт, амралт зугаалгын спортын хувцасны Америкийн Патагония брэнд юм. 1993 онд тус компани дахин боловсруулсан хаягдлаар ноосон даавуу үйлдвэрлэж эхэлсэн анхны хувцас үйлдвэрлэгч болжээ. Цаг хугацаа өнгөрөхөд эзэд нь нэхмэлийн үйлдвэрлэлийн гол асуудал бол цамц, өмд үйлдвэрлэх технологид биш, харин тэдэнд зориулсан материалыг хаанаас, хэрхэн олж авах, бараагаа дэлгүүрт хэрхэн хүргэх явдал юм гэсэн дүгнэлтэд хүрчээ. Патагониа мөн татгалзаж болохгүй хог хаягдлыг нөхөхийг эрмэлздэг. Тус компани нь Японы фермүүдэд нарны зай хураагуур суурилуулах төслийг ивээн тэтгэж, оффисуудаа сэргээгдэх эрчим хүчний эх үүсвэрт шилжүүлсэн. Нэг загварын улиралд Патагония хог хаягдлаа 20 мянган тонноор бууруулсан нь нэг жилийн хугацаанд 4200 машиныг замаас гаргасантай тэнцэнэ.
2013 онд H&M сүлжээ "Тойргийг хаая!" уриан дор хэрэгжиж буй төслийг эхлүүлсэн. Та компанийн дэлгүүрт хэрэгцээгүй хувцас авчирч, хариуд нь шинэ бүтээгдэхүүн худалдан авах хөнгөлөлтийн купон авах боломжтой. Хэдэн жилийн турш энэхүү сайн зорилгыг эрс шүүмжилж, төслийг луйвар, гэж нэрлэжээ. Энэхүү сэтгэл ханамжгүй байдал нь үнэндээ H&M шинэ цуглуулгадаа тийм ч олон дахин боловсруулсан зүйл ашигладаггүйгээс үүдэлтэй. 2016 онд энэ үзүүлэлт 0.7 хувь байсан. Inditex-ийн бүх брэнд хэрэглэж буй усныхаа хэмжээнд санаа зовж, 2025 он гэхэд нөөцийн ашиглалтыг 25 хувиар бууруулах үүрэг хүлээсэн. Хамтран ажиллагсдынхаа нэгэн адил Inditex нь дахин боловсруулах эдийн засагт шилжихийг хүсч байна. Үүнтэй төстэй санаачилгыг Uniqlo эхлүүлсэн. Ашигласан зүйлсийг дэлгүүрт авчирч, тусгай хайрцагт хийж болно. Хувцасыг заримыг нь дахин боловсруулж, шинэ бүтээгдэхүүн болгон бүтээж, үлдсэнийг нь түлш болгон ашиглаж, хэрэгцээтэй хүмүүст өндөр чанартай зүйлсийг өгнө.
ГОЁМСОГ, ГЯЛАЛЗСАН, ГОО ҮЗЭСГЭЛЭН
Dior, Chanel, Gucci, Prada, Fendi, Givenchy болон бусад брэнд болох хувцасны тансаг сегмент нь загварын салбарт онцгой байр эзэлдэг. Уламжлал ёсоор тэд загварын долоо хоногт цуглуулгаа үзүүлдэг. Тэдний хамгийн чухал нь "Их дөрөв" гэж нэрлэгддэг Нью-Йорк, Лондон, Милан, Парист болдог. Загварын ордныхон ийм чухал арга хэмжээнд бэлдэж байна. Хагас цагийн дотор загвар өмсөгчид дунджаар 40 хүртэлх дүр төрхийг харуулж чаддаг, заримдаа энэ тоо зуу хүртэл хүрдэг. Нөхцөл байдлыг тээврийн хэрэгслээр улам хурцатгаж байна. Нислэг, зохион байгуулалтын арга хэмжээ нь асар их нүүрстөрөгчийн ул мөр үлдээдэг. Дөрвөн долоо хоногийн дотор холбогдох арга хэмжээнүүд нь агаар мандалд 241 мянган тонн нүүрстөрөгчийн давхар ислийг ялгаруулж, Тайм-скверыг 58 жилийн турш эрчим хүчээр хангахтай тэнцэнэ. Нью-Йоркийн загварын долоо хоног бол хамгийн хортой гэж тооцогддог бөгөөд хөөрөх зурвасын утааны 37 хувийг эзэлдэг. Загварын долоо хоногийн үеэр брэндүүд байгаль орчинд сөргөөр нөлөөлж болох олон үйл ажиллагаа явуулдаг. Шоунд зориулж асар том чимэглэл хийж, дараа нь хаяж, зочдод өгөх бэлэгний уут, өнгөлөг урилга хэвлэдэг гээд. Нэг шоу хэдэн зуун мянган долларын өртөгтэй. "Загварын алхаа төсөл"-ийн дараа нэр хүндтэй болсон Америкийн загвар зохион бүтээгч Кристиан Сириано зөвхөн гэрэлтүүлэгт 40 мянган доллар зарцуулдаг гэж тооцоолжээ.
Уур амьсгалын хямралыг шийдвэрлэхийн төлөө тэмцэгчид загварын шоуг тасалдуулахыг оролддог. 2021 онд "Мөхөх бослого" хөдөлгөөний гишүүд Францын Louis Vuitton загварын ордны шоунд нэвтэрсэн. Бүх загвар өмсөгчдийн эцсийн гарцын үеэр идэвхтнүүдийн нэг нь "хэт хэрэглээ=устах" гэсэн туг барин индэр дээр гарч ирэв. Дараа нь түүнийг хамгаалалтын албаныхан саатуулжээ. Гэсэн хэдий ч Extinction Rebellion нь загварын брэндүүдийг үргэлж эсэргүүцдэггүй. 2019 онд идэвхтнүүд загвар зохион бүтээгч Стелла Маккартнитай хамтран дахин боловсруулсан даавууны цуглуулга гаргаж, манай гарагт хэрхэн туслах талаар олон нийтийн сүлжээгээр видео бэлтгэсэн.
Уламжлал ёсоор загварын чиг хандлага тогтоогчид жил бүр хэд хэдэн цуглуулгаа харуулдаг: эрэгтэй, эмэгтэй хүмүүст зориулсан бэлэн хувцасны хоёр коллекц, эсвэл намар-өвөл, хавар-зуны улиралд зориулсан бэлэн хувцас, Pre Fall, өндөр загварын цуглуулгууд, аялалын цуглуулгууд, болон заримдаа тэд хуримын цуглуулгийг тусад нь бэлдэж болно. Жилийн эхээр брэндүүд хавар-зуны дүр төрхийг танилцуулсан бөгөөд ирээдүйд боловсруулалт нь асуудалтай байж магадгүй юм. Ливаны загвар зохион бүтээгч Жорж Хобейка дэгжин костюм, даашинзны тансаг цуглуулгыг бэлджээ. Уламжлал ёсоор загвар зохион бүтээгчийн хувьд бараг бүх дүр төрхийг шилэн гялтгануур, бөмбөлгүүдийг, чулуу, гялалзсан болон бусад чимэглэлээр баялаг хатгамалаар чимэглэсэн байв. Нэгэн өнгийн загварууд хуруу дарам цөөхөн.
Ирээдүйд ийм чимэглэл нь байгальд аюултай, учир нь гялтгануур чимэглэл нь микропластикаар хийгдсэн байдаг, жижиг хэмжээтэй тул элементүүд нь бохирын шугамд чөлөөтэй унаж, хоолойгоор дамжин урсаж, дараа нь дэлхийн хаа нэгтээ далайд унах боломжтой.
“Энэ бол аюултай үйлдвэрлэлийн процесс бөгөөд ийм бүтээгдэхүүн нь байгальд гайхалтай удаан хадгалагддаг бөгөөд цөөн хэдэн цагийн турш хувцасыг өмссөн ч гялтгануур нь байгальд хэдэн мянган жилийн турш хадгалах боломжтой” гэж Канадын Гэгээн Мэригийн их сургуулийн профессор, Байгаль орчны сургуулийн захирал Линда Кэмпбелл хэлжээ.
Шанель байгальд илүү хүмүүнлэг хандлагыг харуулсан. Уламжлалаа өөрчлөхгүйгээр тэд ноосон даавуугаар хийсэн твид, өмдний костюм, хүрэм, даашинз зэрэг хэд хэдэн үзүүлбэрийг үзүүлсэн. Олон улсын ноосон нэхмэлийн байгууллага өндөр чанартай ноосон эдлэлийг 30 жил хүртэл хадгалах боломжтой бөгөөд үүний дараа тэдгээрийг амархан утас болгож, шинэ цамц, хүрэм оёж болно гэж тэмдэглэжээ. Хэт их ашигласан муудсан хувцасыг гудас эсвэл дулаалгын дүүргэгч болгож болно.
Загварын компаниуд зүгээр суухгүй байгаа ч эх дэлхийгээ аврахын тулд илүү ноцтой арга хэмжээ авах шаардлагатай байна. Процесст үйлдвэрлэгч, хэрэглэгч хоёулаа оролцох ёстой. Аж үйлдвэрүүд бүх зүйлд хатуу хяналт тавихаас гадна хог ялгаралтын мэдээлэлд байнга дүн шинжилгээ хийх хэрэгтэй. Худалдан авагчид нь эргээд бүтээгдэхүүний ашиглалтын хугацаанд нөлөөлж, хэрэглээгээ уртасгаж, бага температурт угааж, хаяхгүйгээр харин шинэ зүйлд дахин ашиглаж сурах хэрэгтэй. Хөвөн түүгч, загвар зохион бүтээгчээс эхлээд жолооч, худалдан авагч хүртэл зах зээлд оролцогчдын хамтын хүчин чармайлтаар л хаягдлыг бууруулах боломжтой. Тансаг зэрэглэлийн сегмент нь нийт нутаг дэвсгэрийн хөгжлийн шинэ векторыг тогтоож, загварын салбарыг зөвхөн гаднаас нь төдийгүй дотроос нь үзэсгэлэнтэй болгох ёстой.
З.Батцэцэг
Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин
