Шадар сайдаас асууж шалгааж, ярилцах сэдэв өргөн хүрээг хамардаг. Тэр тусмаа өнгөрсөн хугацаанд гал, усан дундуур туучсан хүнтэй ярилцахад агуулга сэдэв хийгээд цаг хугацааны хязгаар үгүй аж.

Дэлхийн олон оронд “Ковид-19” коронавируст халдварын аюул, эрсдэл хэвээр байгаа учраас цар тахлын эсрэг тэмцэл үргэлжилсээр байна. Харин Монгол Улс гамшгийн үеийн өндөржүүлсэн бэлэн байдлын зэргээ бууруулж Шар түвшинд шилжин, ард иргэд, аж ахуйн нэгжүүд үйл ажиллагаагаа хэвийн явуулж эхлээд буй.

Засгийн газар эдийн засгаа сэргээх, томоохон төсөл хөтөлбөрүүдээ эрчимжүүлэх ажилд шуурхайлан ороод байна.

Энэ үр дүнд монголчууд бид хувьтайдаа ч юм уу, зүгээр сууж байгаад хүрээгүй. Төр засаг түмэн олонтойгоо хамт мачийтал хоёр жил зүтгэсний үр дүн юм. Ялангуяа дотоодын халдвар дэгдсэнээс хойших сүүлийн нэг жилийн хугацаанд бид сайн, саар олон зүйлийг даван туулсан.

Шүүмжлэл, сайшаалын дундуур Засгийн газар, Улсын онцгой комиссын бодлого шийдвэр, үйл ажиллагаа алган дээр тавьсан юм шиг ард олны нүдэнд ил өрнөсөн. Гэвч алдсанаасаа оносон нь их байсныг өнөөгийн үр дүн харуулж байна. Нийгэмд болж өнгөрсөн, одоо өрнөж буй хамгийн халуун сэдвүүдийг хөндөж Шадар сайд С.Амарсайхантай ярилцлаа.

Шадар сайдаас асууж шалгааж, ярилцах сэдэв өргөн хүрээг хамардаг. Тэр тусмаа өнгөрсөн хугацаанд гал, усан дундуур туучсан хүнтэй ярилцахад агуулга сэдэв хийгээд цаг хугацааны хязгаар үгүй аж.

МАШ НАРИЙН ЗОХИОН БАЙГУУЛАЛТТАЙ СХЕМЭЭР ТЭД ХУЛГАЙ ХИЙДЭГ

-Ковидын асуудал жаахан намжиж, өөр бусад ажлууд руугаа төвлөрч орж байх шиг байна. Саяхан Та Орхон аймагт ажиллаж, долоон жилийн өмнө тухайн үеийн 70 тэрбум төгрөгөөр барьсан “Эрдэнэт-Медипас” эмнэлгийг төрд буцаан авах шийдвэрийг хэрэгжүүлээд ирсэн. 100 хувь улсын хөрөнгөөр барьж байгуулсан төрийн өмчийг хэсэг хүмүүс нууцаар завшиж, хувийн эмнэлэг болгоод удаж байгааг Та анх илчилж, асуудал босгон УИХ, Засгийн газрын хуралдаанд удаа дараа ярьж шахсаны үр дүн ийн гарлаа. Ийм цагаандаа гарсан хулгай, луйврыг монголчууд бид мэдээгүй өнөөг хүрсэн гэхээр харамсалтай шүү.

-Одоогийн үнэлгээгээр 120 шахам тэрбум төгрөгийн өртөгтэй эмнэлэг л дээ. Тухайн үед 100 хувь “Эрдэнэт” үйлдвэрийн мөнгө, хөрөнгөөр баригдсан. Япон, Францын хамгийн орчин үеийн шилдэг тоног төхөөрөмжөөр тоноглосон, лабораторийн бүх төрлийн шинжилгээ оношилгоо, мэс заслын тусламж, дурангийн хагалгаа, цус тогтоох ажилбар, компьютер-томограф, MRI, рентген зураг гэхчлэн олон төрлийн үйлчилгээг 24 цагийн турш хийх хүчин чадалтай эмнэлэг. “Эрдэнэт-Медипас” эмнэлэг төдийгүй эмнэлгийн харьяа 50 айлын орон сууц, автомашины зогсоолын талбай, “гарааш”-ыг бүхэлд нь ямар ч үнэ төлбөргүйгээр хувьдаа аваад, дээр нь нэмж “Эрдэнэт” үйлдвэрээс 12.7 тэрбум төгрөгийг бэлнээр шилжүүлээд авчихсан том луйврын хэрэг байсан юм. Монголд төр, хууль, шударга ёс гэж байна уу, байдаг бол хэнд нь үйлчлээд, хэнийг нь ялгаад байна вэ?

Хэрэв төр, хууль гэж байгаа бол өмч хөрөнгөндөө эзэн байж чадах юм уу, хуулийг тэгш шударгаар хэрэгжүүлж, хариуцлага тооцох, авлига, хээл хахуулийн хэргийг таслан зогсоож чадах уу гэдэг нь эргэлзээтэй болоод ирж байгаа юм. Төрийн өмчийг хэсэг бүлэг хүмүүс ингэж үнэгүй завшаад, улсын хамаг өөдтэй өнгөтэйг нь тоноод авчихдаг, тэгээд ямар ч хариуцлага хүлээдэггүй, гэтэл нөгөө талд иргэд, олон нийт хохирч, золиос болоод яваад байж таарах уу? Ийм учраас л энэ асуудлыг сүүлийн хэдэн жил тасралтгүй ярьж, хөндөж ирлээ. Эцсийн дүнд Засгийн газар, Төрийн өмчийн хорооны шийдвэр гарч өмчөө буцааж авлаа.

Ерөнхий сайд ч энэ асуудалд өндөр ач холбогдол өгч байна. Цаашдаа энэ эмнэлэг одоогийн эмч, сувилагч ажилтнуудынхаа бүрэлдэхүүнтэйгээр Бүсийн оношилгоо, эмчилгээний төв болж ажиллах юм.

-Хувьдаа завшсан хүмүүс гэж яг хэн хэнийг хэлээд байна вэ? Энэ олон жилийн хугацаанд улсыг хохироосон хүмүүст ямар хариуцлага тооцохоор болов?

-Энэ бол зүгээр л дээд зэргийн мэргэшсэн хулгай. Олон нийтэд мэдэгдэхгүйгээр, нэг л мэдэхэд төрийн өмчийг нууцаар хулгайлаад авчихдаг хэсэг бүлгийн луйвар. Ганц “Эрдэнэт-Медипас” эмнэлгийг ч биш шүү дээ. Тэд “Эрдэнэт” үйлдвэрийн 49 хувь, Багануурын нүүрсний уурхай, Дарханы хар төмөрлөгийн үйлдвэр, Хөтөлийн цемент шохойн үйлдвэр, “Монросцветмет” гээд төрийн олон том өмчүүдийг луйвардаж авсан. Энэ чинь зөвхөн эхнээсээ ил болж байгаа цөөн хэдэн өмчийн тухай л би хэллээ. Дээрээс нь газрын хулгай, луйвар байна. Нийслэлийн төв талбайгаас нь эхлээд өм цөм авчихдаг хүмүүс. Маш нарийн зохион байгуулалттай, схемчилсэн хулгайг тэд хийдэг. Төрийн өмчийг төрийн мөнгөөр хувьдаа аваад зогсохгүй нэмээд төсвийн мөнгийг саагаад сууж байдаг хүмүүс энд бий.

-Худалдаа хөгжлийн банк буюу “сахал” хэмээх Д.Эрдэнэбилэг, түүнийг тойрсон хүмүүс гэдэг нь одоо шууд ойлгогдож байна. Монголд энэ банкыг тойрсон улс төр, банк санхүү, хууль хяналтынхан оролцсон зохион байгуулалттай маш том бүлэглэл үүссэн. Тэд хэний ч санаанд багтамгүй луйврыг огтхон ч айж эмээхгүйгээр, санаа зовохгүйгээр хийж байна. Тийм үү?

-Үүнийг өнөөдөр хүн бүр л мэддэг болсон. Ийм бүлэглэл үүсээд удлаа. Банк нэртэй сайхан халхавчтай. Түүгээрээ дамжуулаад төрийн өмчийг луйвардаж аваад ханаж цадахгүй. Энэ чинь ард түмний өмч шүү дээ.

За яахав, хувийн хэвшил бизнес хийх гээд авч болно. Эрх нь бүх бизнес эрхлэгчдэд нээлттэй байгаа. Гэхдээ хууль журмын дагуу үйл ажиллагаагаа явуулаад, тэр нь бүгдэд ил тод, нээлттэй байвал өөр хэрэг. Бизнес хийж байна гээд ингэж төрөөс дээгүүр, хуулиас дээгүүр алхаж хулгай хийж яав ч болохгүй.

-Сая “Эрдэнэт-Медипас” эмнэлгийг тэдний савраас салгаж авсан шигээ тонуулсан бусад өмч хөрөнгөө үргэлжлүүлээд ХХБанкнаас салгаж авах ёстой гэсэн шаардлага, санал хүсэлтийг олон нийтийн зүгээс хүчтэй илэрхийлж байна. Засгийн газар болон Таны зүгээс энэ асуудлыг үргэлжлүүлээд хууль журмын дагуу цэгцэлж дуусгах ёстой байх?

-Төр хулгайд алдсан өмчөө хожуу ч гэсэн илрүүлээд буцаан авч байна. Төрийн өмчийг ингэж луйвардаж хулгайлж аваад ямар ч үнэ өртөг төлөлгүйгээр ашигласан, элэгдэл хорогдолд оруулсан, завшсан асуудал бүрт хариуцлага тооцох ёстой. Хуулийн дагуу өмчөө буцааж авах үйл ажиллагаа цаашаа үргэлжлээд явах болно.

Бодоод үз дээ. Өнөөдөр нийслэл хотод 3 өрөө байр ямар үнэтэй байгаа билээ. Гэтэл Хөтөлийн цементийн үйлдвэрийг энэ нөхдүүд нэг хаусны үнээс ч хямд буюу ердөө 1.3 тэрбум төгрөгөөр л авчихсан байгаа юм. Дээрээс нь нэмээд Хөгжлийн банкнаас ямар ч барьцаа хөрөнгө, болзолгүйгээр 300 орчим тэрбум төгрөг, 66 сая ам. долларын зээл авчихаад өнөөдрийг хүртэл нэг төгрөг ч буцааж төлөлгүй явж ирлээ. Үйлдвэрлэлийн зориулалтаар авсан зээл. Гэтэл үйлдвэр нь ажиллахгүй зогссон, хэн хариуцаж байгаа нь тодорхойгүй, хариуцах эзэн холбогдогч байхгүй гэсэн үндэслэлээр асуудал гацчихаад байж л байдаг. Ийм байж огт таарахгүй л дээ.

-Эзэн холбогдогч байхгүй, тодорхойгүй гэдэг нь юу гэсэн үг вэ. ХХБанкныхан л авсан шүү дээ. Тэдэнд яагаад хариуцлага тооцохгүй байна вэ?

-Үйлдвэрийн эзэн нь яг хэн юм, хэний нэр дээр байгаа вэ гэдэг нь тодорхойгүй болчихсон явж байна. Тэд ингэж л луйвар хийдэг. Жишээ нь, саяын “Эрдэнэт–Медипас” эмнэлгийг гэхэд “Эрдэнэт” үйлдвэрийн зүгээс нийгэмд чиглэсэн хөгжлийн менежментийнхээ хүрээнд барьж байгуулсан, хамгийн том бүтээн байгуулалтын нэг. Өөрөөр хэлбэл, энэ бол Монголын төрөөс Монголын ард түмэндээ зориулсан маш том хөрөнгө оруулалт.

Гэтэл 2015 оны есдүгээр сарын 25-нд гэнэт л хувийн хэвшилд нууцаар шилжээд оччихсон байна. Хэн энэ бүхнийг хийв? ХХБанк энэ бүхний цаана нь байсан. Эмнэлгийг н.Энхчулуун гэгчийн нэр дээр шилжүүлж авсан байсан. Тэр этгээд Японы менежментийг оруулж ирэх нэрийн дор “Медипас” гэх хуурамч компанийг байгуулаад улсын хөрөнгөөр барьсан эмнэлгийг бусад бүх өмч обьектуудын хамт нэг төгрөгний ч зардалгүйгээр хувьдаа завшсан байсныг “Эрдэнэт” үйлдвэрийн 2016-2019 оны үйл ажиллагаанд хийсэн шалгалтаар илрүүлсэн. Одоо тэгээд тэр нөхөр сураггүй, Монголоос зугатаад гараад явчихсан байна шүү дээ. Тиймээс Засгийн газар энэ мэтээр хулгайд алдсан, тонуулд өртсөн өмчөө буцааж авахад онцгой анхаарч байна. Хууль хяналтын байгууллагын зүгээс ч илүү эрчимтэй ажиллаж эхэлсэн гэж ойлгож байгаа. Хуулийн хүрээнд шалгаад хариуцлага тооцоод явах нь дамжиггүй.

-Нэртэйгээр нь бүх хувийн өмчийг хурааж аваад буцаад коммунизмаа байгуулчих, төр бол муу менежер байдаг гэсэн сөрөг сэтгэгдэл, шүүмжийг нөгөө талаас сөргүүлээд зориуд явуулаад эхэллээ.

-Төр муу менежер гэдэг ойлголтыг эртнээс зориуд бодлоготойгоор нийгэмд түгээж, төрүүлэхийг хичээж ирсэн байдаг. Ингэснээрээ төрийн өмчийг зориуд үнэгүйдүүлж, өрөнд оруулж, үр ашиггүй, орлогогүй болгоод, төр авч явж чадахгүй байгаа мэт харагдуулаад, өмчийг хувьдаа авчихдаг муу аргатай л байхгүй юу. “Эрдэнэт” үйлдвэрийн жишээн дээрээс харагддаг юм. Тус үйлдвэрийн 49 хувийг хувийн хэвшилд авсан байсан он жилүүдэд улсын төсөвт “Эрдэнэт” үйлдвэр жилд 180 тэрбум төгрөг төлдөг байсан бол одоо 1.2 их наяд төгрөг төсөвт төвлөрүүлдэг болсон. Тэд анх 49 хувийг авахдаа үйлдвэрийг хэдхэн жилийн настай, нөөцгүй болсон, ямар ч ирээдүйгүй үйлдвэрийг бид авлаа гэж байсан. Гэтэл “Эрдэнэт” үйлдвэр одоо багадаа л 60 жил ажиллах нөөцтэй гэдэг нь тогтоогдлоо.

Энэ бүх асуудлыг би анх удаа ярьж байгаа юм биш. Байр сууриа ч анх удаа “Медипас” эмнэлэгээр илэрхийлж байгаа юм биш ээ. Ер нь аливаа юманд зарчим гэж байх ёстой. Хувийн ч бай, хувьсгалын ч бай алинд нь ч тэр. Мэдээж төр өмчөө хувьчилж, хувийнх нь авч болно. Энэ бол зах зээлийн нийгмийн харилцаа. Ялангуяа орчин үед төр, хувийн хэвшлийн хамтын хоршсон ажиллагааны бүтэц хамгийн үр дүнтэй, үр ашигтай, өндөр зохион байгуулалттай, засаглал сайтай явдаг хувилбар хай сайгүй л бий. Гэтэл ийм нөхцөлд бизнес хийж байна гээд төрийг эзгүйчилдэг, эрээ цээргүй, хэмжээ хязгааргүйгээр хуулийг давж аашилдаг байж болохгүй гэдгийг л би яриад байгаа юм. Ийм байхаар чинь бидний ирээдүй хойч үеийнхэн яах болж байна. Бид ард нийтээрээ бүгдээрээ л хойч үеийнхээ төлөө төрд шударга ёсыг тогтооно, авлига, хээл хахууль, хууль бус үйл ажиллагааг таслан зогсооно, улс орноо хөгжүүлнэ гээд явцгааж байгаа биз дээ. Тэгээд нэг хэсэг нь хуруу хумсаа хугартал зүтгээд байдаг. Гэтэл амьдрал ахуй нь дээшилдэггүй, сайжирдаггүй, улс орон нь ч хөгждөггүй. Нөгөө хэсэг нь болохоор улс орны хамаг өөдтэй, өнгөтэйг хуйвалдаж аваад, өрөм тосыг нь хамаад байхаар залуус юунд итгэж найдах юм. Хэсэг нөхдүүд Та бидний үр хүүхдүүдийн ирээдүйг худалдаад, хүмүүсийн сайн сайханд итгэсэн, тэмүүлсэн хүсэл мөрөөдлийг, түмэн олны төрдөө итгэх итгэл сэтгэлийг үгүй болгоод байна шүү дээ. Ийм бусармаг үзэгдэл улам даамжрах юм бол цаашаа даварсаар улс орны тусгаар тогтнол, аюулгүй байдалд заналхийлэх хэмжээнд хүрнэ. Тийм нөхдүүд улс орноо харьд худалдахаас ч буцахгүй болно. Огтхон ч хэтрүүлэг биш. Тиймээс яаралтай таслан зогсоох шаардлагатай болж байгаа юм.

ТЭД ТӨСВИЙН МӨНГӨ ХУЛГАЙЛААД ЗОГСОХГҮЙ,
БҮХЭЛ БҮТЭН БАНКЫГ ДАМПУУРТАЛ ТОНОН ДЭЭРЭМДЭЖ БАЙНА

Н.Даваадорж

Эх сурвалж: Baabar.mn