Сэргээгдэх эрчим хүчний тухай хуульд өөрчлөлт оруулах хуулийн төслийг УИХ-д өргөн барьсан. Уг хуулийн төсөлд оруулж буй өөрчлөлт болон сэргээгдэх эрчим хүчний салбарын талаар Эрчим хүчний сайд Ц.Даваасүрэнтэй ярилцлаа.

-Сэргээгдэх эрчим хүчний тухай хуульд өөрчлөлт оруулах цөөнгүй шаардлага байгааг салбарынхан хэлж байна. Өөрчлөлт оруулах нэн шаардлагатай ямар асуудлууд байгаа вэ?
-Уур амьсгалын өөрчлөлтийг сааруулахын тулд сэргээгдэх эрчим хүч ашиглахад дэлхий нийт анхаарч байна. Монгол орон нар, салхи, усны сэргээгдэх эрчим хүчний боломж ихтэй. Гэхдээ сэргээгдэх эрчим хүчний тогтвортой байдлыг хангах, үнэ тарифыг хямдруулах зайлшгүй шаардлагатай болсон. Манай улс өнгөрсөн хугацаанд 120 МВт хүчин чадал бүхий сэргээгдэх эрчим хүчний цахилгаан станц ашиглалтад оруулаад байгаа. Энэ хэмжээ цаашид ч нэмэгдэнэ. Одоогийн байдлаар эрчим хүчний хэрэглээний 11.8 хувийг үүгээр хангаж байгаа. 2019 оны эцэст сэргээгдэх эрчим хүчний хүчин чадал 300 МВт-д хүрэх төлөвтэй. Тиймээс үүнээс урьтаж бодлого, эрх зүйн өөрчлөлт хийнэ. 

-Сэргээгдэх эрчим хүчний сул тал нь тогтворгүй байдал. Үүнээс сэргийлэх ямар боломжууд байдаг юм бэ? 
-Удирдлага, тохируулгын зэрэг технологийн олон чухал арга хэмжээ авч байгаа ч хангалтгүй байна. Хэрэв сэргээгдэх эрчим хүчний хүчин чадал 300МВт- д хүрсэн үед наргүй өдөр тохиолдвол яах вэ. Ийм их хэмжээний цахилгааныг хаанаас, хэрхэн орлох нь маш хүндрэлтэй болно. Манай улс ОХУ-ын эрчим хүчний системээс дутуугаа авч, илүүдлээ өгөх зэргээр өдөр бүр тохируулга хийдэг. Гэтэл 300 МВт-ыг сэргээгдэх эрчим хүчээр хангадаг болбол ОХУ-аас хамгийн ихдээ 240 МВт хүртэл эрчим хүч авах боломжтой. Харин үлдсэн 60 МВт-ын хэрэглээг хэрхэн нөхөх нь хүндрэлтэй болно. Энэ тохиолдолд 1990-ээд он шиг цахилгааны хэрэглээг хэсэгчлэн хязгаарлахаас өөр аргагүйд хүрнэ гэсэн үг. Тиймээс сэргээгдэх эрчим хүч үйлдвэрлэгчдийг заавал зай хураагуур буюу хуримтлууртай байх шаардлага тавихаар хуулийн төсөлд оруулсан.

Сэргээгдэх эрчим хүч үйлдвэрлэгчдийг сонгон шалгаруулдаг зохицуулалт нэмнэ

-Үнэ, тарифт нь ямар өөрчлөлт оруулахаар тусгасан бэ. Хэрэглэгчдийн төлбөр буурах уу? 
-Нүүрснээс гаргаж авдаг эрчим хүчийг бодвол сэргээгдэх эрчим хүчний үнэ өндөр байгаа. Иргэдийн цахилгааны төлбөр дээр нэмэгддэг дэмжих тарифийн нэг КВт/ц тутамд нь 11 төгрөг. Нарны цахилгаан станц гэхэд нэг КВт/ц эрчим хүч нь 15 цент буюу 300 орчим төгрөгөөр борлуулдаг. Энэ нь ердийн эрчим хүчнийхээс бараг гурав дахин өндөр үнэ. 2020 он гэхэд сэргээгдэх эрчим хүчний хүчин чадал 300 МВт- д хүрвэл хэрэглэгчид дэмжих тариф 27-28 төгрөг болж нэмэгдэхээр байгаа. Тэгэхээр хэрэглэгчид очих санхүүгийн дарамт улам нэмэгдэнэ. Үүнээс сэргийлэхийн тулд нарны эрчим хүчний нэг КВт/ц тутмыг 12 цент болгож, компаниудыг сонгон шалгаруулдаг хуулийн зохицуулалт нэмж байгаа юм.

-Нарны зай хураагаар, салхин сэнстэй айл өрхүүдэд ямар нэг хөнгөлөлт оногдох уу? 
-Айл, өрхүүдийн сэргээгдэх эрчим хүчний хэрэглээг нэмэгдүүлэх урамшууллын тогтолцоо бий болгоно. Нарны зай хураагуур бүхий дээвэртэй байшинтай бол хуримтлуулсан цахилгааныхаа талыг нь хэрэглээд, үлдсэнийг нь эрчим хүчний системд нийлүүлж болно. Өөрөөр хэлбэл илүү үйлдвэрлэснээр цахилгааны хэрэглээ доошоо бууна. Мөн ийм төрлийн цахилгаан станц барих гэж байгаа компаниудад заавал хуримтлууртай байх шаардлага тавина. Эсвэл улсын хэмжээнд 100 МВт-аас их багтаамжтай нэгдсэн хуримтлууртай болох талаар Азийн хөгжлийн банктай ярьж байгаа. Энэ ажлыг ирэх хоёр жилд багтааж хийхээр төлөвлөсөн.

• Эгийн голд цахилгаан станц барих нь Байгаль нуурын урсцад ямар нэг нөлөөгүй гэсэн судалгаа гарсан.
• ОХУ-ын эрчим хүчний системээс дутуугаа авч, илүүдлээ өгөх зэргээр өдөр бүр тохируулга хийдэг.
• Сэргээгдэх эрчим хүчний хүчин чадал 300 МВт-д хүрвэл дэмжих тариф 27-28 төгрөг болж нэмэгдэнэ.

-Сэргээгдэх эрчим хүчний салбараас усан цахилгаан станц хамгийн тогтвортой нь гэж үздэг. Эгийн гол, Шүрэн, Орхоны зэрэг усан цахилгаан станцуудын асуудал ямар шатанд явна вэ? 
-Усан цахилгаан станц бол хамгийн тогтвортой, хамгийн хямд үйлдвэрлэл. Үнэ, тогтвортой байдлыг давхар шийдэх гарц гэж хэлж болно. Нүүрсний станц 4-5 цаг галлаж байж эрчим хүч үйлдвэрлэдэг бол усных нь нэг товчлуур дараад ажиллаж эхэлдэг. Тиймээс бид усан цахилгаан станцад илүү хөрөнгө оруулахаар төлөвлөж байгаа. ОХУ-ын зүгээс Байгаль нуурт сөрөг нөлөөтэй гэж цааргалаад байгаа. Орхон, Шүрэнгийн цахилгаан станцууд Байгаль нуурын урсцад нөлөөтэй гэсэн дүгнэлт гарсан. Харин Эгийн гол нь салбар гол учраас Байгаль нуурын урсцад ямар нэг нөлөөгүй гэсэн судалгаа гарсан байгаа. Харин одоо амьтан, ургамалд нь экологийн нөлөө байгаа эсэхийг судалж байгаа юм. Хэрэв нөлөөгүй гэсэн дүгнэлт гарвал станц барих асуудлыг ярьж эхэлнэ. Мөн Эрдэнэбүрэнгийн усан цахилгаан станцад Засгийн газар тэргүүлэх ач холбогдол өгч байгаа. Европын сэргээн босголтын банкнаас өмнө нь хийсэн ТЭЗҮ-г шинэчлэх талаар ярьж байгаа. ТЭЗҮ-г нь шинэчлээд, хөрөнгийн эх үүсвэрийг нь шийдчихвэл уснаас гаргах тогтвортой эрчим хүчний чадал 90 МВт-аар нэмэгдэх юм.

-Сэргээгдэх эрчим хүчний төслүүдэд санхүүжилт олох хэр хүндрэлтэй байдаг вэ? 
-Эрчим хүчний үйлдвэрлэл ашигтай бизнес учраас хөрөнгө оруулалт татахад санаа зовохгүй байна. Гэхдээ ОУВС-гийн хөтөлбөрийн хүрээнд заавал хөнгөлөлттэй нөхцөлөөр зээл авах шаардлага тавьж байгаа учраас хүндрэлтэй болсон.

-Экспортын боломж хэр байна вэ? 
-БНХАУ-ын хойд бүс эрчим хүчний илүүдэлтэй байгаа учраас одоогоор энэ чиглэлд экспортлох боломж байхгүй. Харин 2025 онд БНХАУ-д импортын хэрэгцээ гарч магадгүй гэсэн судалгаа бий. Харин өмнийн говьд нар, салхины цахилгаан станц барьж, үүнийгээ Азийн эрчим хүчний супер сүлжээнд холбохоор төлөвлөсөн. Энэ бүс нар, салхины 15 мянган ГВт-ын хүчин чадалтай гэсэн судалгаа гарсан. Үүгээр Япон, БНСУ зэрэг Зүүн хойд Азийн бүс нутгийг цахилгаанаар хангах төсөл олон улсын хэмжээнд, бодитой яригдаж байгаа. БНСУ дотооддоо үйлдвэрлэдэг эрчим хүчнийхээ 30 хувийг нөөцөлдөг. Эрчим хүчний түүхий эдээр дутмаг учраас нөөцлөхөд асар их хөрөнгө зарцуулдаг. Монголоос шугам татаж, сэргээгдэх эрчим хүч авах талаар бодитой ажил болгон, төлөвлөж байгаа.

Б.Баярмаа

Засгийн газрын мэдээ сонин